De noodzaak van risicomanagement is in de bestuurskamers wel doorgedrongen. Diverse goede stappen zijn genomen voor het inrichten van de risicofunctie. Eén van de grootste uitdagingen is echter om risicomanagement van de bestuurstafel op de werkvloer te krijgen.
Dit blijkt uit een recentelijk gevoerde ronde langs het zorgveld door ondergetekenden.
Waar veel organisaties al wel bepaalde systemen en werkwijzen hebben ingericht, blijft risicomanagement iets van de raad van bestuur, directies en staffunctionarissen. De grote vraag is dan: hoe gaat risicomanagement leven bij de zorgprofessional en het management?
Kwaliteitsmanagement
De opkomst van risicomanagement in de zorg kent veel overeenkomsten met de intreding van kwaliteitsmanagement, enkele jaren terug. Het is daarom interessant om terug te kijken en te zien hoe dat laatste zich in de loop der jaren heeft ontwikkeld tot een volwaardig onderdeel van goede zorgverlening.
Eind jaren tachtig van de vorige eeuw werd kwaliteitsmanagement gemeengoed. Principes als ’total quality management’ en ‘integrale kwaliteitszorg’ vonden hun weg naar de beleidstafels en stafmedewerkers. Uiteindelijk heeft dit zelfs geleid tot de huidige wet Kwaliteit, klachten en geschillen zorg. Toch leek het soms, alle goede bedoelingen ten spijt, of de systeemwereld de leefwereld overschaduwde. Zorgprofessionals en cliënten zagen alleen meer invullijstjes, protocollen en grafiekjes; voor hen ging het niet over de kwaliteit van hun dagelijkse werk. Pas toen de zorgprofessional en de cliënt leidend werden gemaakt, ging kwaliteitsmanagement leven. Een goede les dus voor de inrichting van risicomanagement bij zorginstellingen.
Vertaling naar de werkvloer
Het bevragen van een groot aantal middelgrote en grote zorginstellingen heeft geleid tot een goed beeld van de mate waarin risicobeheersing is geïntegreerd in de bedrijfsvoering. Een substantieel deel van de respondenten geeft aan dat zij een blokkade ervaren in de vertaling van het risicomanagement naar de werkvloer. In de huidige situatie blijken rvb, staf en financieel management actief bezig te zijn met risicomanagement. Risico’s worden benoemd en ingeschat en beheersmaatregelen worden genomen.
Vervolgens is het echter vaak aan de staf om het management en zorgprofessionals te activeren om ook daadwerkelijk risicomanagement te incorporeren in het dagelijks handelen. En dat blijft hangen op systemen en lijstjes, die keurig op gezette tijden worden bijgewerkt. In alle eerlijkheid is aangegeven dat risicomanagement geen onderwerp van gesprek is op de werkvloer en soms zelfs al vastloopt op managementniveau.
Externe druk
Veelal wordt in de praktijk gezorgd voor incidentbeheersing of voor bewust managen van de risico’s. Uitzondering hierop is de noodzaak om operationele risico’s op te sporen en proactief te beheersen gezien de verschillende zorgwetten die daar om vragen (van de WGBO tot aan de WBP). De actieve houding van de IGZ is hierin een factor van betekenis. Er wordt dus gehandeld vanuit een externe druk, en niet vanuit een intrinsieke motivatie.
Gevolg hiervan is dat risico’s die niet direct zorggerelateerd zijn, maar weinig aandacht krijgen. Belangrijk voorbeeld hiervan is het omgaan met (patiënt)gegevens. Vaak wordt er (patiënt-)informatie gedeeld per app, worden beeldschermen niet afgesloten bij het verlaten van de werkplek of staan patiëntgegevens op privéapparatuur (smartphone). Men neemt onbewust grote risico’s met mogelijke datalekken tot gevolg. Welke registratie je hier ook voor verzint, dit is gedrag dat bij de zorgprofessional zelf vandaan dient te komen.
Bewustwording is noodzakelijk
Blijft dus de vraag: hoe wordt risicomanagement ook iets van de werkvloer? Belangrijkste les uit de opkomst van het kwaliteitsmanagement is niet te vervallen in de staf-reflex van meer registraties en lijstjes. Wat nodig is, is bewustwording van de verschillende risico’s. Indien mogelijk gepaste maatregelen vooraf nemen en ook weten waar bewust risico’s worden genomen. En dat wordt bereikt door de zorgprofessional als uitgangspunt te gaan nemen:
– Welke risico’s ziet en ervaart hij? Waar ligt hij of zij wakker van?
– Wat verwacht de zorgprofessional op het gebied van risicomanagement en -beheersing, van zichzelf, zijn collega’s en de organisatie?
– Hoe kan de organisatie daarin faciliteren?
Deze benadering zal leiden tot het inzicht bij de zorgprofessional dat risicomanagement een onlosmakelijk onderdeel is van goede zorgverlening. Van het bieden van kwalitatief goede dienstverlening tot borging van de continuïteit van zorg. Risicomanagement krijgt dan ook op de werkvloer de meerwaarde die het verdient.