Maak kennis met mevrouw Jansen en haar dochter Elsbeth:
Mevrouw Jansen is 82 jaar en woont alleen thuis na het overlijden van haar man. Haar dochter Elsbeth is enig kind en heeft haar handen vol aan de zorg voor haar moeder. Moeder kan nog wel wat zelf, maar koken gaat niet meer, boodschappen doen is lastig en ze is vergeetachtig. Ze wil onder geen beding opgenomen worden in een verpleeghuis. Er is een Volledig Pakket Thuis (VPT) aangevraagd bij het CIZ. De casemanager dementie geeft echter aan dat moeder hier nog ‘te goed’ voor is en niet in aanmerking komt. Elsbeth heeft met acht aanbieders en zorgverleners rondom moeder regelmatig contact, maar een centraal aanspreekpunt ontbreekt.
De casus zoals die van Elsbeth en haar moeder komt in Nederland steeds vaker voor. Er zijn voor nagenoeg alle denkbare situaties en hulpvragen oplossingen voorhanden. Zorgmedewerkers werken ontzettend hard, maar toch is het zorglandschap in Nederland onvoldoende ingericht op thuiswonende ouderen. Uitzonderingen daargelaten wordt er een zware wissel getrokken op de mantelzorger en zijn of haar inventiviteit zich door de bureaucratie heen te ploegen.
Vijftien organisaties
De gemiddelde thuiswonende oudere is aangewezen op soms wel tien tot vijftien organisaties, professionals en ondersteuners met eigen rollen en verantwoordelijkheden. Per wijk of buurt zijn dit vaak ook nog verschillende organisaties welke soms worden geacht met elkaar te concurreren, met alle gevolgen van dien. Aansturing van de zorg voor ouderen thuis vindt plaats vanuit verschillende instanties: Het zorgkantoor (Wet langdurige zorg), de zorgverzekeraar (de Zorgverzekeringswet) en de gemeenten (de Wet maatschappelijke ondersteuning) hebben ieder eigen regels.
Het aantal ouderen in Nederland stijgt de komende jaren sterk: in 2040 zijn er circa 40% meer ouderen. Als we in Nederland de zorg voor ouderen thuis daadwerkelijk willen verbeteren en daarbij toekomstbestendig maken, heeft dit vraagstuk – de versnippering van aansturing en uitvoering – nu aandacht nodig.
Stelselwijziging niet realistisch
In een ideale wereld ontvangt de moeder van Elsbeth haar zorg vanuit een of twee partijen die alle diensten integraal aanbieden. Alles sluit naadloos op elkaar aan en de indicatie verlening is met een telefoontje geregeld. Er is één beleidskader en één financieringsstroom. Op korte termijn lijkt een dergelijk oplossing – een stelselwijziging – echter niet realistisch.
Als het systeem niet zal veranderen, zouden professionals actief in de zorg dit probleem op kunnen lossen? Is het mogelijk samen te werken en – ondanks een suboptimaal systeem – te regelen wat er geregeld moet worden? In de praktijk gebeurt dit natuurlijk vaak. Het is echter de vraag of wij van professionals kunnen verwachten dat zij de zorg onderling zó goed op elkaar af te stemmen dat dit probleem het hoofd wordt geboden. Wij denken dat we mensen overvragen wanneer we enkel leunen op de eigen kracht van professionals om deze institutionele uitdaging op te lossen.
In Nederland zijn er fantastische initiatieven in de vorm van verschillende pilots gaande. Maar het tempo van de verdere uitrol, de vrijblijvendheid daarvan en ook de bekendheid van dergelijke pilots kan beter. Het is maar de vraag in hoeverre deze geleerde lessen van invloed zijn op de beleidsmakers, zoals VWS en gemeenten. Idealiter draagt alle inzet van professionals, betrokkenen en organisaties in dergelijke pilots bij aan het verbeterde beleidskader voor ouderen thuis.
Leerlaboratoria
Daarom roepen we zorgbestuurders op om met leerlaboratoria te starten. Deze zouden op een aantal plekken in Nederland ‘gebouwd’ kunnen worden. We denken dan aan laboratoria waarbij alle betrokkenen op wijkniveau samenwerken vanuit één beleidskader, één financiering en met een simpele indicatiestelling voor alle zorg, ondersteuning en woonbehoeften die voor ouderen thuis nodig zijn. Kennis die voortkomt uit deze leerlaboratoria moet actief naar andere regio’s worden gebracht. Daarnaast wordt deze kennis bij VWS en gemeenten aangedragen zodat dit dient als input voor beleid. Dit alles moet als doel hebben om het zorgstelsel voor ouderen thuis stap voor stap te versimpelen en daarmee toekomstbestendig te maken.
Jenneke Aartsen
Adviseur bij EHdK