Tot onze verbazing lazen we dat zorgverzekeraars voortaan met één druk op de knop de integriteit van zorgaanbieders kunnen achterhalen. Een persbericht van Zorgverzekeraars Nederland (ZN) beschrijft dat dit scenario mogelijk wordt gemaakt door het nieuwe online portal Raadpleging Integriteit Zorgaanbieders (RIZ): “Via het RIZ krijgen zorgverzekeraars al in een vroeg stadium inzicht in de integriteit van zorgaanbieders.”
In het beeld dat ons hier wordt voorgespiegeld, versmalt ZN integriteit tot bevoegdheid en financiële betrouwbaarheid. Zij zijn hiermee zeker geen uitzondering: er is sprake van een brede tendens in het debat om alle nuances met betrekking tot integriteit te laten varen. Integriteit wordt gelijkgesteld aan het volgen van de regels en wordt in één adem genoemd met financiële fraude en ander wangedrag. Een ‘gebrek aan integriteit’ wordt aangewezen als oorzaak van incidenten. De vermeende oplossing is dat allerlei instellingen ‘Integriteitsbeleid’ gaan ontwikkelen. Maar integriteit is helemaal geen eendimensionaal fenomeen.
Een druk op de knop
Is het toetsen van integriteit werkelijk zo simpel? Nee, denken wij. In het vandaag uitgekomen signalement ‘Integriteit in zorgorganisaties’ van het Centrum voor Ethiek en Gezondheid (CEG) definiëren we integriteit als een gelaagde eigenschap met vier componenten, namelijk betrouwbaarheid, deugdzaamheid, authenticiteit en kritische reflectie. Vooral deugdzaam handelen is volgens bestuurders en medewerkers van zorginstellingen een essentieel onderdeel van integriteit: ‘integriteit is het goede doen’. Wat dat precies inhoudt? Voortdurend afwegingen maken tegen de achtergrond van verschuivende maatschappelijke verwachtingen. Vanuit dit perspectief is het dus niet mogelijk om integriteit vast te stellen met een druk op de knop.
Het simplificeren van integriteit is niet zonder risico. Er gaat een sterke maatschappelijke veroordeling uit van het stempel ‘niet integer’. Dat straalt af op alle medewerkers van een organisatie. Beter is het daarom om het beestje van ‘financiële fraude’ precies bij de naam te noemen, want dan vermijd je de indruk dat het schort aan het deugdzaam handelen door alle medewerkers in een organisatie.
Complexe belangenafwegingen
Bovendien: door integriteit constant met fraude in verband te brengen, durft niemand meer hardop te spreken over de andere kwesties waarmee men worstelt op het gebied van integriteit. Hoe maak je complexe belangenafwegingen in grijze gebieden waarin de integere handelwijze niet van te voren vaststaat? Wanneer moeten gemaakte fouten transparant worden gemaakt en wanneer is het beter om ervan te leren in een beschutte omgeving? Is het inleveren van salaris de enige acceptabele zet in de discussie over beloning van bestuurders of mogen er meer argumenten worden uitgesproken? Is het noteren van kerstpakketten afdoende of moeten we met elkaar het gesprek aangaan over wat acceptabel is en waarom?
Het is belangrijk dat de dialoog over deze thema’s op onbevooroordeelde wijze en met oog voor nuance gevoerd wordt. Met het signalement ‘Integriteit in zorgorganisaties’ biedt het CEG bestuurders handvatten voor het bevorderen van integriteit in hun organisatie.
Pauline Meurs en coauteurs Marieke ten Have, Bart van de Gevel, Dick Willems
Auteurs van het CEG-signalement ‘Integriteit in zorgorganisaties: visies van bestuurders’
