Nergens werd duidelijker hoe groot het belang is van begrip en draagkracht als in de voorbije maanden. Het uiterste werd (en wordt) gevraagd van medisch en verzorgend personeel, van familie en netwerk, van mantelzorgers en vrijwilligers. Maar ook van onderwijzend personeel, van zzp’ers, van ondernemers en jongeren. Aan motivatie geen gebrek in de crisis. Inmiddels is de ‘rek’ er bij een aantal aardig uit aan het gaan. De stresstest van onze draagkracht raakt inmiddels een uiterste in de demonstraties tegen de coronamaatregelen, alsof we in een dictatuur leven.
Het hemd is nader dan de rok
Mentaal is men er ‘wel klaar mee’, met name de jongere generaties. Mentale processen raken aan denken, emoties en motivatie. Een mooi voorbeeld is het onderzoek naar motieven van mensen om rekening te houden met het klimaat. Zo ging o.a. de Spinozaprijs dit jaar naar hoogleraar Linda Steg (RUG) voor haar onderzoeksprogramma naar verklaringen van milieugedrag, zoals hoe intrinsieke motivatie bepalend is voor een positieve inzet voor het klimaat.
We zijn tegen de vliegtuigindustrie, maar vliegen toch graag wel naar een prachtige vakantiebestemming tegen een zo goedkoop mogelijk tarief. Het zijn wellicht dezelfde mentale processen die bepalen hoe gemotiveerd we zijn om rekening te blijven houden met het lockdown-proces. Het hemd is namelijk nader dan de rok.
Motivationele kenmerken
Ergo: besteed aandacht aan de motivaties van mensen en versterk deze waar mogelijk. Wat betekent dit? Er is goed wetenschappelijk onderzoek gedaan naar motivationele kenmerken. Hou dus in het lockdownproces rekening met:
- Mate van regievoering: in hoeverre kan ik zelf regie voeren over wat ik doe of niet doe? Sophie Bijloos (Trouw, 22 april 2020) wijst hierbij bijvoorbeeld op het onderzoek bij verpleegkundigen naar het belang van invloed die zij zelf uit kunnen oefenen op de omstandigheden. Ofwel: wordt mij enige verantwoordelijkheid over mij en mijn handelen gegund? Hoe meer invloed, des te beter de eigen verantwoordelijkheid wordt opgepakt. Dat speelt zeker ook in de langdurige zorg, waardoor een individuelere maatvoering mogelijk wordt.
- Zeggenschap en positionering: word ik serieus genomen? Ofwel: wordt er niet alleen gevraagd om mee te denken, maar gebeurd er ook iets mee? Ergo: wordt er naar mij geluisterd? Dat maakt betrokken. Niets is zo demotiverend wanner dit alleen maar voor de bühne is.
- Eerlijkheid: hoe word ik benaderd? Fair en straight? Hoe betrouwbaarder de boodschapper, hoe beter! Dat geldt dus niet alleen voor Rutte.
- Hoe helder en duidelijk is de communicatie? Op mij, mijn begrip en mijn behoeften afgestemd? Denk daarbij aan ‘Taal voor allemaal’. Ik vraag me af of alle ‘sheets’ die van toespraken worden gemaakt echt verduidelijkend werken bijvoorbeeld. Handig is om dan ook rekening te houden met de belevingswerelden van de verschillende generaties en de impact die een boodschap daarop heeft.
- De boodschap heeft gevolgen namelijk: welke impact heeft, objectief gezien, welk gedrag? Er is een intrinsiek verband tussen gedrag en resultaat namelijk. Zo geven veel jongeren aan dat het virus hen niet raakt.
- Transparantie: wordt er helderheid gegeven over wat er speelt? Wat is er bekend? Zo werd het beeld van de verpleegzorg en gehandicaptenzorg maar matig over het voetlicht gebracht. In het lockdownproces zal dit op regionaal/lokaal niveau nog belangrijker zijn.
- Verbondenheid: wordt er ingezet op samenhang en verbondenheid met anderen? Een beroep op jongeren is zinnig, maar worden zij voldoende betrokken en spelen zij ook een eigen actieve rol? Jongeren en ouderen samen laten werken aan een lockdownproces kan hierbij positieve voorbeelden opleveren. Dat kan ook prima op lokaal niveau.
- Waardering: applaus hielp! Maar er is meer nodig, en niet alleen financieel, het gaat om erkenning van inzet en vakmanschap. Breng medewerkers zelf in positie in de keuzes voor maatregelen en de gevolgen, maar ook in het verloop van het lockdown-proces. Een goed voorbeeld is de recente uitbreiding van de ic-capaciteit die met verpleegkundigen is voorbereid. Zo wordt er ook voldoening gecreëerd in het werk.
Waarden vanuit instituties
De persoonlijke motivatie wordt versterkt door de waarden die instituties overdragen. Dat gebeurt in hoge mate impliciet, tussen de regels door (meer in de gebaren er bij). Het gaat om wat tot uitdrukking komt in daden. Dan is het de vraag wat daarin het leidend principe is. Deci & Ryan (2000) benadrukken in hun zelfbeschikkingstheorie drie wezenlijke elementen :
- Besef van autonomie: mensen ervaren nadrukkelijk de mogelijkheden om hun eigen leven in te richten en daar invloed op uit te kunnen oefenen.
- Competentiegevoel: mensen ervaren dat ze ook kunnen wat ze gevraagd wordt, of wat ze van zichzelf vragen. En dan ook: wanneer lukt iets wel? Wat is daarvoor nodig?
- Verbondenheid: er is behoefte aan verbondenheid. In de relatie met anderen wordt veiligheid en een positief zelfbeeld ontwikkeld, maar ook een sociaal netwerk dat vertrouwen wekt.
Invloed omgeving
De waarden worden concreet in de lockdown-maatregelen en wijze van omgaan daarmee. Motivatie wordt van jongs af aan vooral extern (extrinsiek) versterkt. Denk aan rolmodellen als sporthelden, influencers, popmusici e.a. De omgeving speelt dan een belangrijke rol! Door inzet daarop ontstaat ook een tijdelijke interne (intrinsieke) motivatie en mentale kracht. Van deze tijdelijkheid dienen we ons bewust te zijn: het vraagt dus gedurende de komende periode bijzondere aandacht. Wanneer we dan rekening houden met bovenstaande elementen is dit niet alleen beter vol te houden, maar er ook constructief aan bij te dragen.
Jac de Bruijn
Zelfstandig adviseur Zorg en Samenleving