Els Borst was de bekendste minister op Volksgezondheid, misschien omdat ze dokter was en bovendien een aardig mens. Ze heeft vooral successen behaald in ethische vraagstukken. Belangrijk, maar de echt grote politieke uitdagingen in de zorg gaan over het stelsel van kostenbeheersing.
Bij de aanpak van dat stelsel leek Hans Hoogervorst de meest daadkrachtige bewindspersoon. Maar zijn verzekeraarsbudgettering en DBC’s hebben uiteindelijk de duurste ziekenhuiszorg ter wereld opgeleverd – althans, na de VS. Logisch, er is geen werkelijke concurrentie tussen de vier grote zorgverzekeraars. En de DBC’s, of hoe ze nu ook heten, zijn volkomen ondoorzichtig, dus onbeheersbaar.
Verzelfstandiging
Martin van Rijn is de echte kampioen, de beste bewindspersoon ooit op Volksgezondheid. Hij leerde het vak op Volkshuisvesting, waar hij meehielp de woningbouwcorporaties te verzelfstandigen. De fantastische resultaten van dat werk kun je dagelijks om je heen zien. Kijk eens niet naar de papieren wereld, niet naar de wereld van de media en hun schandaalbelustheid, maar naar de werkelijkheid op straat. De corporaties zijn de grootste bouwers in Nederland. De naoorlogse corporatiewoningen die zijn gebouwd tot midden jaren ‘90 – onder strikt overheidsregime – zijn zonder uitzondering van een hemeltergende lelijkheid. Sinds de verzelfstandiging wordt weer mooi gebouwd. We mopperen soms op Vinexwijken. Maar wat een schoonheid, variatie en leefbaarheid beleef je daar, als je het vergelijkt met de saaie rijtjeshuizen, gruwelijke ‘woonerven’ en lelijke flats van daarvoor. Elke vooruitgang gaat gepaard met groeistuipen – zie de ontluisterende verhalen tijdens de parlementaire enquête – maar de verzelfstandiging van de corporaties is in essentie een schoolvoorbeeld van een geslaagde stelselwijziging.
Decentralisatie
Van Rijn doet dat trucje nu in de zorg opnieuw, al tapt hij uit een iets ander vaatje: geen verzelfstandiging, maar decentralisatie. De uitvoeringsmacht uit de handen van het rijk in elk geval. Hij verhuisde na 2000 als topambtenaar naar Volksgezondheid en heeft toen de Wmo helpen voorbereiden. De kleine Wmo: een stukje thuiszorg en nog wat ‘klein bier’. Maar de gemeenten konden hun eerste babystapjes zetten in zorgland. Met succes, ondanks alle geklaag. In de thuiszorg daalden de kosten, de daklozenopvang was nooit zo goed.
Waarom werkt verzelfstandiging of decentralisatie zo positief? Daar zijn twee redenen voor. Ten eerste ontstaat beleidsconcurrentie. De meest creatieve en daadkrachtige organisatie boekt het beste resultaat. Zodra andere organisaties zoals gemeenten of corporaties dat zien volgen ze. (Terzijde: het doodmaken van beleidsconcurrentie is ook de reden waarom de hypercentralisatie naar Brussel nog onvoorstelbaar veel meer ellende zal opleveren in Europa. Landen als China, India, de VS laten bewust veel meer ruimte aan hun deelstaten. De decennialange Japanse stagnatie laat zich verklaren uit te vergaande centralisatie van macht.)
Afstand
De tweede reden voor het succes is dat de Tweede Kamer op afstand wordt gezet. Als Nieuwsuur nu in de Achterhoek iemand vindt die ‘slachtoffer’ is van een maatregel van Den Haag, dan kun je als Kamerlid eenvoudigweg weinig anders dan reparatie eisen. Met al die reparaties wordt het stelsel steeds ingewikkelder en minder beheersbaar. Decentralisatie brengt een heel andere dynamiek. Ja, in Zeewijk gaat het niet goed. Maar in Katvang weten ze uitstekende zorg te leveren en houden ze nog geld over ook! De staatssecretaris hoeft het slechts uit te leggen. De Kamer moet zich erbij neerleggen. En Zeewijk neemt als de wiedeweerga het beleid van Katvang over. Ondemocratisch? Nee hoor, de politiek kan de decentralisatie altijd terugdraaien.
Precies dat gaat weer gebeuren nu de gemeenten meer zorgtaken krijgen. Ja, voorjaar 2015 zul je de tv niet aan kunnen zetten, de krant niet open kunnen slaan, of de ‘rampen’ in de zorg zullen je om de oren vliegen. De lobbyisten zullen hun kelen schor schreeuwen. De Tweede Kamer zal zich in de vreemdste bochten wringen. Maar daarna zal het stiller worden: de meest vooruitstrevende gemeenten hebben dan laten zien voor minder geld betere zorg te kunnen leveren. De rest zal volgen.
Oogsttijd
Van Rijn startte meer dan tien jaar geleden met de voorbereiding van de grote zorgdecentralisaties. Nu kan hij oogsten. Als Jeroen Dijsselbloem naar Brussel vertrekt, verhuist Martin van Rijn misschien naar Financiën. Het is te hopen dat hij vanuit die controletoren een oogje in het zeil blijft houden.
Otto Reuchlin
Directeur van PeerAdministratie