Haar Kamerbrief eind februari, over de wachttijden in de ggz, stemt daarbij weinig hoopvol. Nog altijd wachten 40.000 volwassenen langer dan de toegestane veertien weken op behandeling in de ggz. En de minister ziet een immens obstakel in de aanpak van de wachtlijst: personeelsgebrek. Er bestaat nu een tekort van naar schatting 49.000 op het totaal van 1,4 miljoen zorgmedewerkers. Dat is 3,5% en lijkt te behappen. Maar dit tekort zal volgens haar stellige overtuiging oplopen tot zo’n 117.000 in 2030. Volgens de minister zit er nog maar één ding op: de instroom in de ggz beperken door verbetering van onze mentale weerbaarheid. Hóe wordt niet duidelijk, maar blijkbaar is het daar momenteel zo belabberd mee gesteld dat er op korte termijn een wachtlijst mee te winnen valt.
Personeelsoverschot
Dat was acht jaar geleden wel anders. Toen tobde VWS juist met een personeelsóverschot in de zorg, valt te lezen in het in haar opdracht geschreven rapport “Arbeid in Zorg en Welzijn, 2014”. Het rapport, waaraan ook werkgeversorganisaties ActiZ en GGZ Nederland meedachten, zet oplossingen overzichtelijk op een rij. Voor de hand liggen “Niet verlengen tijdelijke contracten”, “Bevorderen van vervroegde uittreding” en “Korter werken”. Flexwerken, “inzet van uitzendkrachten en zzp-ers”, toen een gewilde remedie, wordt nu als peperdure plaag beschouwd . En tsja, “Gedwongen ontslag”: wat moet, dat moet. Helemaal bovenaan staat: “Minder aantrekkelijk maken van het werk (aanpassing van arbeidsvoorwaarden/ randvoorwaarden e.d.)”. Daar heeft menig ggz-professional levendige herinneringen aan. De minutieuze administratie voor de zorgverzekeraars in een rammelend elektronisch patiëntendossier en een wegbezuinigd secretariaat kostten bakken kostbare behandeltijd. Een prima collega-psychiater wilde als zzp-er destijds trouwens gráág een vast contract. Dat werd koeltjes afgewimpeld: de instelling hechtte aan haar flexibele schil. Het rapport is dan ook te spreken over de daadkracht waarmee met name in de ggz overtollige behandelaars worden aangepakt.
Niet dat het hielp. Het aantal professionals in de basis- en specialistische volwassenen-ggz is sindsdien gegroeid , van 88.000 in 2012, tot 102.000 nu, in álle disciplines. Het blijft een prachtig en dankbaar vak, daar is geen kruid tegen gewassen. De huidige poule zou dan ook ruim voldoende moeten zijn, want het aantal volwassenen dat wordt behandeld in de specialistische ggz is sindsdien gedaald.
Ongecompliceerde aandoeningen
Toch duikt “personeelstekort” regelmatig op in berichtgeving over de ggz. De heersende gedachte is dat ggz-medewerkers liever in lichtere sectoren werken. Dit zou ook de reden zijn voor de sluiting van de Kliniek Intensieve Behandeling (KIB) in Amsterdam. De KIB behandelt patiënten met zulke ernstige psychiatrische problemen, zoals bijkomende agressie en zelfbeschadiging, dat behandeling in een gewone gesloten psychiatrische afdeling onverantwoord is. Maar ook PsyQ, dat zich richt op relatief ongecompliceerde psychiatrische aandoeningen, kampt met openstaande vacatures. PsyQ Amsterdam stoot 1200 patiënten af. (Oud)medewerkers onthullen de clou. Voormalig werknemers van de KIB vinden dat de sluiting te wijten is aan slechte bedrijfsvoering. Bij NH nieuws zegt een anonieme oud-medewerker dat medewerkers juist voor deze complexe doelgroep kiezen, maar onvoldoende waardering krijgen voor hun werk. PsyQ-behandelaars vertelden juli vorig jaar in NRC hoe de directie de druk opvoerde om de productiviteit te verhogen, met grote risico’s voor patiëntenzorg en veiligheid. Het personeelstekort in de psychiatrie, kortom, is relatief. Bij instellingen waar bedrijfsvoering prevaleert op zorgkwaliteit haken professionals af.
Dat is extra vervelend voor ggz-bestuurders die de kosten van behandeling probeerden te minimaliseren door inzet van laaggeschoolde behandelaars. Want in het nieuwe bekostigingssysteem, het Zorgprestatiemodel, zijn hoogopgeleide zorgprofessionals juist lonend, bedoeld om patiënten met complexe problemen beter te helpen. Met als gevolg een explosie aan vacatures.
Onderfinanciering
Het echte probleem is onderfinanciering van de ggz: ondanks oplopende wachttijden werd volgens de Algemene Rekenkamer jarenlang landelijk 300 miljoen onderschreden op het budget van de ggz. Dit in tegenstelling tot de ziekenhuiszorg, waar juist fors meer werd uitgegeven. Vier jaar geleden leidde het Zorgakkoord tot een definitieve vermindering van het jaarlijkse ggz-budget met 300 miljoen. Wachtlijsten en sluiting van instellingen zijn het gevolg. Gebruik personeel niet als gelegenheidsargument, minister Helder, maar investeer dit keer wél in de 40.000 wachtenden op psychiatrische behandeling.
Manon Kleijweg is ouderenpsychiater
Prima analyse. Er is personeel genoeg, wij merken dagelijks dat mensen niet meer bij bepaalde, grote instellingen willen werken. Productiedruk, een nummer zijn, daar heb je op een gegeven moment geen zin meer in. Je hebt een mooi vak geleerd, dat wil je uitoefenen. Als je in Den Haag maar blijft roepen dat er te weinig personeel is, los je niets op. Dat is makkelijk, want dan kan je er niets aan doen. En zo moeilijk is het niet: respect, minder regels in plaats van meer, vertrouwen in plaats van wantrouwen daar begint het mee. Zo’n campagne als ‘samen beslissen’ is natuurlijk onzinnig wanneer je als professional niet eens zelf iets mag beslissen. Daarmee jaag je ervaren professionals weg uit de sector, en dat is juist niet de bedoeling.