De uitspraak van de rechtbank Zeeland-West-Brabant heeft veel losgemaakt en dat is terecht. De rechtbank bepaalde dat Zorgverzekeraar CZ moet worden aangemerkt als aanbestedende dienst en dat CZ daarom een inkoopprocedure voor de inkoop van stomamateriaal moet staken.
CZ was van plan om de levering van stomamaterialen en bijbehorende dienstverlening voor de periode 2015 tot 2017 te gunnen aan één aanbieder in plaats van de huidige zeventien. De rechtbank heeft zich uitgebreid gebogen over de vraag of CZ een aanbestedende dienst is. Zij komt tot de conclusie dat CZ als zodanig moet worden aangemerkt.
Verstrekkende gevolgen
Als zorgverzekeraars in Nederland moeten worden aangemerkt als aanbestedende dienst, heeft dit verstrekkende gevolgen. Alle zorginkoop in Nederland zou dan ook via de richtlijnen van de Aanbestedingswet moeten verlopen.
Vooropgesteld moet worden dat CZ spoedappèl aantekent tegen deze uitspraak. Het is dus niet zeker of de uitspraak standhoudt. Maar de rechter concludeert nu dat CZ als zorgverzekeraar een publiekrechtelijke instelling is. De belangrijkste argumenten hiervoor zijn dat CZ haar activiteiten uitvoert op een markt die zoveel waarborgen van overheidswege kent dat van ‘normale marktomstandigheden’ geen sprake is. Dit geldt voor alle zorgverzekeraars in Nederland en de argumenten die de rechtbank aanvoert, lijken moeilijk aanvechtbaar. Tenzij dergelijke waarborgen van overheidswege worden afgebouwd en zorgverzekeraars daadwerkelijk de met de uitoefening van hun activiteiten verbonden verliezen dragen.
Drie voorwaarden
Om als aanbestedende dienst aangemerkt te worden moet echter ook voldaan zijn aan ten minste één van de volgende drie voorwaarden; de activiteiten worden in hoofdzaak door de staat, een provincie, een gemeente, een waterschap of een andere publiekrechtelijke instelling gefinancierd; het beheer is onderworpen aan toezicht door de staat, een provincie, een gemeente, een waterschap of een andere publiekrechtelijke instelling, of de leden van het bestuur, het leidinggevend of toezichthoudend orgaan zijn voor meer dan de helft door de staat, een provincie, een gemeente, een waterschap of een andere publiekrechtelijke instelling zijn aangewezen.
In het arrest wordt gesteld dat aan de eerste voorwaarde is voldaan. CZ heeft geen cijfers aangevoerd waaruit blijkt dat haar inkomsten niet voor meer dan de helft komen van de staat, in casu het Zorgverzekeringsfonds (Zvf). In afwezigheid van daadwerkelijke cijfers beroept de rechter zich op de memorie van toelichting bij de Zvw van 2004. Eén van de onderdelen van de Zvw is dat de zorgkosten voor 50 procent uit premies en voor 50 procent uit overheidsbijdragen zullen worden gefinancierd.
De exacte verhouding van premies versus bijdragen zal echter per zorgverzekeraar per jaar verschillen en afhangen van de risicoverevening. Uit de jaarverslagen van de vier grootste zorgverzekeraars (Achmea, VGZ, CZ en Menzis) valt op te maken dat de overheidsbijdragen in 2013 voor alle vier groter waren dan 50 procent van de totale premie-inkomsten. Achmea had het laagste aandeel overheidsbijdragen met 51 procent en Menzis het hoogste aandeel met 58 procent.
Elk jaar
Of een zorgverzekeraar als aanbestedende dienst moet worden aangemerkt, zal elk jaar opnieuw op basis van een begroting moeten worden bepaald, aldus de rechter. Omdat het aandeel overheidsbijdragen bij een zorgverzekeraar het ene jaar boven de 50 procent kan liggen en het andere jaar onder de 50 procent, kan er een zeer verwarrende situatie gaan ontstaan voor wat betreft de aanbestedingsplicht van zorgverzekeraars.
Schattingen
Over de afgelopen vier jaren schommelde de overheidsbijdrage voor Achmea rond de 50 procent. In 2011 was dat aandeel bijvoorbeeld precies 50 procent en in 2012 lag dat aandeel op 49 procent. Hier komt nog bij dat de overheidsbijdragen in de jaarverslagen schattingen zijn. De daadwerkelijke overheidsbijdrage voor een bepaald jaar is doorgaans pas drie jaar later definitief bekend.
Ontsnappen
Een zorgverzekeraar zou aan de aanbestedingsplicht kunnen ‘ontsnappen’ door naast de premie-inkomsten en de overheidsbijdragen andersoortige inkomsten te genereren, waardoor de overheidsbijdrage structureel onder de 50 procent komt. Hogere premie-inkomsten uit de aanvullende verzekeringen kunnen ook helpen om de overheidsbijdrage onder de 50 procent van de totale inkomsten te krijgen.
Meer marktwerking
De trend in de zorg is er één naar steeds meer marktwerking, minder waarborgen voor zorgverzekeraars en minder risicoverevening. De kans is aanwezig dat als het spoedappèl nu geen herziening van de uitspraak oplevert, de situatie over een paar jaar zodanig is dat van aanbestedingsplicht voor de zorgverzekeraars geen sprake meer is.
Verruimen
Op korte termijn echter zal de overheidsbijdrage juist toenemen, omdat de minister heeft toegezegd de bijdragen via het Zorgverzekeringsfonds te verruimen, zodat bij de afgesproken uitbreiding van het basispakket de premies niet te snel hoeven te stijgen.
Erik van Raaij
Universitair hoofddocent Inkoop in de Zorg aan de Rotterdam School of Management (Erasmus Universiteit)