Haiku over ouderen(zorg):
Eenzaamheid schaadt men
Maakt ziek, leidt tot dementie
Pak eenzaamheid aan!
Begin 2018 lanceerde Hugo de Jonge als onderdeel van het Pact voor de Ouderenzorg het actieprogramma ‘Eén tegen eenzaamheid’. Als wethouder in Rotterdam was hij al actief op dit thema, dat hij meebracht naar de landspolitiek. Om een trendbreuk in eenzaamheid onder ouderen te bereiken is allereerst signaleren nodig en bespreekbaar maken, om het vervolgens te doorbreken en te komen tot een duurzame aanpak van eenzaamheid. Helaas blijft eenzaamheid als probleem nog steeds grotendeels verborgen in onze samenleving.
Nu staat eenzaamheidsbestrijding in veel verkiezingsprogramma’s, zij het bij sommige slechts met een enkele zin. Alleen bij PvdA, GroenLinks en SP staat niets expliciets. De coronacrisis heeft de urgentie van eenzaamheidsbestrijding heftig uitvergroot, maar er zijn nog veel meer goede redenen om eenzaamheid tegen te gaan.
Risico voor dementie
Eenzaamheid is naar en verdrietig, met vaak een negatieve spiraal en grote gevolgen voor kwaliteit van leven en existentiële nood. De oorzaak ligt in stapeling van tegengeslagen en toenemend verlies tijdens het ouder worden. Denk aan het verlies van werk, partner, kinderen, vrienden, inkomen, verenigingen, mobiliteit, activiteiten, gezondheid, (digitale) vaardigheden, gehoor, gezichtsvermogen en geheugen. Ook verminderde solidariteit, vertrouwen en cohesie in de samenleving kunnen leiden tot meer eenzaamheid. Door spiraalwerking ondermijnt eenzaamheid veerkracht en herstelvermogen en leidt tot ernstige lichamelijke, psychische en financiële gevolgen en zelfs vroegtijdig overlijden. Weet dat sociale isolatie en eenzaamheid risicofactoren voor dementie zijn! Komen de verkiezingsprogramma’s met oplossingen?
Verkiezingsprogramma’s stellen teleur
De startzin van deze blog komt van DENK, maar krijgt geen vervolg in dat programma. D66 framet eenzaamheid als maatschappelijke probleem dat leidt tot gebruik van de geestelijke gezondheidszorg, zonder enige specificatie naar ouderen. De Partij voor de Dieren volstaat met één enkele zin: ”We gaan meer aandacht geven aan herwaardering van ouderdom en het voorkomen van eenzaamheid onder ouderen.” Met ook één zin zoekt de VVD het in een groter aanbod van sport en bewegen voor ouderen, in verenigingsverband “om betrokken te blijven bij de maatschappij en eenzaamheid tegen te gaan”. 50PLUS wil eenzame ouderen een tablet en digivaardigheid-cursussen geven, maar SGP waarschuwt dat digitale innovaties veelal op het individu zijn gericht, met als risico dat eenzaamheid juist toeneemt.
50PLUS wil dat de gemeenten beleid en activiteiten ontwikkelen gericht op leefbare wijken om sociaal isolement en eenzaamheid te voorkomen. CDA wil voort met ‘één tegen eenzaamheid’ en lokale initiatieven stimuleren die samenhangen met de nationale diensttijd voor jongeren. Ook CU wil verder met het actieprogramma, zodat er in alle gemeenten een lokale aanpak van eenzaamheid komt, in samenwerking met vrijwilligers, kerken en maatschappelijke organisaties. PvdA vraagt extra aandacht voor eenzaamheid bij ouderen: “We willen hoe dan ook met elkaar in contact blijven, hoe moeilijk dat nu soms ook is.” Het wordt nergens concreet. Wellicht ligt het besloten in hun wens voor meer focus op gezondheid, welzijn en preventie. “Dat zorgt voor gelukkiger en gezondere levens en zorgt voor minder dure zorg.” Dit haakje naar preventie is voor de volgende blog.
Eenzaamheid en levenseinde
Een aantal partijen signaleert dat eenzaamheid, het gevoel er niet meer toe te doen, de angst om afhankelijk te zijn van anderen (of hen tot last te zijn) en het onvermogen om zichzelf te uiten, belangrijke factoren zijn bij het gevoel van voltooid leven (SGP, JA21, FvD). CU wil eenzaamheid uitbannen en ouderen helpen om waardig ouder te worden. SGP signaleert dat eenzaamheid kan leiden tot een doodswens. Dat zou niemand moeten willen! Ik citeer tot slot en instemmend (los van de achterliggende geloofsovertuiging): “Mensen zien op tegen de (aller)laatste levensfase en zouden die het liefst willen overslaan. De angst voor ouderdom, eenzaamheid of aftakeling kan groot zijn. Het is belangrijk die gevoelens uit te spreken en te erkennen. [..] We kunnen onthechting en eenzaamheid voorkomen en bestrijden door de plek van ouderen in de samenleving te (her)waarderen en te zorgen voor goede sociale structuren.”
Robbert Huijsman
Hoogleraar management en organisatie van ouderenzorg (Erasmus Universiteit) en directeur/bestuurder van Geriant.