Recente cijfers van maar liefst drie adviseurs van de regering drukken ons allen met de neus op de feiten: CPB, CBS en WRR concluderen dat de zorg dreigt te bezwijken onder het personeelstekort. Zo legt WRR in haar meest recente Toekomstverkenning zorguitgaven 2015-2060, los van de enorme kostengroei, nadrukkelijk uit dat zorg mensenwerk is, maar dat dit steeds problematischer wordt. De tijd om alarm te slaan over de toenemende krapte op de arbeidsmarkt is allang gepasseerd.
Kwaliteit onder druk
Hoe houden we met zoveel minder mensen de zorg overeind? Op dit moment lijkt dat er niet florissant uit te zien: de kwaliteit staat onder druk, we sluiten nu al hele afdelingen en continuïteit van zorg ontbreekt. Is dat wat ‘we’ in Nederland willen? Regering en zorgpartners zullen zich moeten richten op de gevolgen van het personeelstekort, en dan vooral die voor de kwaliteit van de zorg. Deze hoort vooraan op de agenda te staan van elk toekomstig ingrijpen in de zorg. En ook hier gaat het niet om meer geld er bij, daar ligt de oplossing niet, aldus Marike Stellinga: Begroot niet op geld maar op mensen (NRC, 16 april 2022).
Werkdruk is niet de enige variabele
Er zijn zeker wel pogingen ondernomen om de druk op de arbeidsmarkt op te vangen. Zo is de actie ‘Ontregel de zorg’ ingezet, maar die heeft amper iets opgeleverd vanwege de complexiteit van het probleem. Uiteraard blijft het zinnig om naar werkdruk te kijken, vooral vanuit het perspectief van medewerkers zelf. Zij worstelen onder de vooral administratieve lasten, die effectief minder veranderbaar zijn dan we wensen. En uiteraard, hoe meer uitval en krapte, hoe hoger de werkdruk. Inmiddels is duidelijk dat we allerlei diplomaeisen niet meer in stand kunnen houden.
De ontwikkelingen in de zorgtechnologie bieden evenmin op korte termijn soelaas. Mijn verwachting is ook dat dit tenminste op de middellange termijn zo is. Ze gaan daarvoor te traag of ze werken onvoldoende in de praktijk en implementeren blijkt niet zo eenvoudig. Hier waarschuwt de WRR dat technologische innovaties niet alleen prijsopdrijvend kunnen werken, maar ook niet eens passend blijken te zijn. En een groot deel van de mensen die in de zorg willen werken, doen dat omdat het mensenwerk is en hebben duidelijk minder affiniteit met technologische vernieuwingen. Daar is nog een wereld te winnen.
Covid-zorg als standaard?
Inmiddels blijkt de uitgeklede basiszorg van de ‘Covid-19 praktijk’ het nieuwe normaal te worden en wordt op verschillende plekken de zorg ‘afgeschaald’. Het aantal beschikbare medewerkers is bepalend voor de zorg die kan worden geboden. De zorg met de meest complexe zorgvragen heeft daarbij het hardst te lijden.
Brancheorganisaties in de zorg zijn zich zeer wel bewust van de problemen waar ze voor staan. Met plussen en minnen pakken ze de personeelskrapte aan en tegelijk proberen ze – voor de langere termijn – een beeld te krijgen van de gevolgen van het personeelstekort. Ze bedenken nieuwe vormen van zorg en HR draait overuren.
Daarentegen komt Rutte-IV vooral met deeloplossingen. Het zal toch echt om iets anders moeten gaan dan de inmiddels klassieke drieslag: ‘boeien-en-binden’, een hoger salaris en een aantrekkelijker imago. Er zal hard moeten worden gewerkt om de slag om de kwaliteit van de zorg te winnen. En graag, zoals het RIVM benadrukt in haar Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV), domein-overstijgend.
Kwaliteitsbewustzijn noodzakelijk
De kwaliteit van de zorg in Nederland is hoog en gaat ons aan het hart. Toch kunnen we deze niet langer volhouden, ergo, een oproep aan de partners in de zorg: herijk deze fundamenteel op basis van een blijvend personeelstekort. Voor welke criteria gaan we nog en op welke wijze? Continuïteit, beschikbare plaatsen, wachttijden, scholing, expertise … genoeg om over na te denken. Voor mij staat dan de kwaliteit van de zorgrelatie als basiscriterium centraal. Regering, branche- en beroepsorganisaties, samen met kwaliteitsinstituten zoals het Zorginstituut Nederland: zet in op kwaliteitsbewustzijn in plaats van kwaliteitsbewaking. Tenminste vraagt dat het gesprek met medewerkers en cliënten, liever vandaag dan morgen.
Jac de Bruijn
Adviseur zorg en samenleven
Krappere arbeidsmarkt wordt zelfs door zorgverzekeraars als grootste probleem genoemd. Meervoudige vergrijzing en ontgroening. We weten het al lang, we anticipeerden onvoldoende.
Kunnen we zorg voorkomen of ontlasten? Door ontregelen of innoveren, door het beter of anders te doen? Jac gelooft er niet zo in: “Ze gaan daarvoor te traag of ze werken onvoldoende in de praktijk en implementeren blijkt niet zo eenvoudig.”
OECD – OCDE rapporteert recent aan Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport : “While many countries are gearing up to use data, including health data, as the fuel to power research and innovation, the Netherlands risks being left behind in this regard unless current deficiencies in data governance, interoperability and exchange are addressed. A recent Open Data Institute report put the Netherlands in the ‘limited vision’ category for advancing the secondary use of health data when compared with other EU countries”.
Innovatie – ‘beter doen’ – zal dus onvoldoende impact hebben bij ons. Ik geloof daarnaast dat het duo emancipatie en innovatie, de ‘krokodillenbek’, zoals verschil tussen zorgvraag en aanbod is getypeerd op #ICTH22, zelfs eerder vergroot dan verkleind: er kan meer dus patiënt én professional willen meer.
Tijd om te innoveren door het ‘anders te doen’. Door het empoweren van mensen en naasten. Gericht op leefstijl, gezondheid en zorg. Voor dat we concessies moeten doen aan kwaliteit van zorg en leven. Voor dat grootschalig zorgonthouding plaatsvindt zoals tijdens Corona.
Voor het eerst krijgen mensen een eigen digitaal hulpmiddel. Een gezondheidsplatform (PGO) dat hen regie geeft, waarmee eigen behoeften in beeld komen (Positieve Gezondheid), dat leefstijl en zelfmanagement ondersteunt, de beschikking geeft over gegevens, duiding en context-informatie en digitale communicatiemogelijkheden in persoonlijke (dynamische) zorgnetwerken.
Gegevens verzamelt uit dossiers van professionals en zelf vastgelegd. Ik zou verwachten dat door intelligente systemen aanbevelingen worden gegenereerd. Zie recente brief van Minister Ernst Kuipers.
En dat professionals, ervaringsdeskundigen, bondgenoten en naasten je vervolgens helpen bij duiding van die gegevens en aanbevelingen, nemen van besluiten, implementatie van acties en het bereiken van doelstellingen.
Lastig? Denk aan TUI-app: vliegveld, airliner, busonderneming, hotel en ‘uitstapjes’ hebben allemaal eigen portalen. We gebruiken die app voor planning, efficiëntie, betaling en gemak. Elk van ons heeft andere reis, met toch dezelfde app. Regie bij de mens dus, dan winnen alle partijen. Van god naar gids noemen zorgprofessionals dat.