Recent gaf ik aan een Duitse universiteit een presentatie over de Nederlandse euthanasiewetgeving. Ik legde uit dat in Nederland de persoon die euthanasie verleent niet strafbaar is indien hij of zij een arts is die voldoet aan wettelijke zorgvuldigheidseisen.
Aan het slot van mijn presentatie stak een wat oudere mevrouw in het publiek haar hand op om te vragen of Nederlandse artsen ook euthanasieverzoeken van Duitse patiënten in behandeling zouden nemen. Ik weet niet of zij daar persoonlijke redenen voor had, maar het zette mij wel aan het denken.
In Duitsland mogen artsen wel palliatieve zorg bieden, maar zij mogen van hun ‘Berufsordnung’ geen hulp bieden bij zelfdoding, laat staan actieve euthanasie geven door het toedienen van een dodelijke injectie. De wetgever en de beroepsgroep vinden het niet passen bij de rol van de arts. Die moet juist mensen beter maken, of in elk geval niet dood. Vroeg of laat wijst ook altijd wel iemand op de perfide rol die artsen in het Nazitijdperk speelden bij de als ‘euthanasie’ verkochte massamoord op gehandicapten en psychiatrische patiënten. Bij deze.
Strafbaar
Wie actieve euthanasie verleent is in Duitsland hoe dan ook strafbaar. In 2015 nam Duitsland in de strafwet bovendien een bepaling op die ‘georganiseerde, op herhaling gerichte’ hulp bij zelfdoding verbiedt: daarmee viel het doek voor initiatieven in Duitsland die mensen in een uitzichtloze situatie een vorm van deskundige ondersteuning bij zelfdoding hoopten te bieden. Alleen wanneer de helper familielid is of dicht bij de persoon met de overlijdenswens staat, kan deze vrijuit gaan. Een Duitser die wil sterven met hulp van een ander is per saldo vaak aangewezen op de bereidheid van verwanten. Of hij moet de grens over.
Zwitserland kent sinds enkele jaren het fenomeen van ‘zelfmoordtoerisme’. Actieve euthanasie is daar niet toegestaan, maar hulp bij zelfdoding is niet strafbaar zolang de helper niet handelt uit egoïstische motieven en de patiënt zelf de laatste handeling verricht, zoals het innemen van het dodelijke middel of het opendraaien van het infuuskraantje. Organisaties als Dignitas en Life Cycle Clinics bieden deze hulp aan, ook aan buitenlanders. In de meeste gevallen is de helper een arts al is dat geen wettelijk vereiste.
Randvoorwaarden
Het Zwitserse Bundesgericht heeft wel een aantal randvoorwaarden gesteld, zoals: de patiënt moet zijn levenseinde naderen, alternatieven moeten zijn besproken en de arts moet ervan overtuigd zijn dat de patiënt wilsbekwaam is. Veel media-aandacht kreeg afgelopen maand de laatste reis van de 104-jarige levensmoede Australische professor David Goodall. De meeste ’toeristen’ komen echter uit Duitsland. Honderden Duitsers staken al de grens over om onder begeleiding een einde aan hun leven te maken.
Waarom komen deze mensen niet naar Nederland? Nederland heeft het wettelijk goed geregeld en anders dan in Zwitserland behoort hier ook actieve euthanasie tot de mogelijkheden. Maar zo eenvoudig ligt dat niet. Er moet anders dan in Zwitserland sprake zijn van ondraaglijk en uitzichtloos lijden. Geen enkele arts is verplicht om aan een euthanasie mee te werken. De KNMG benadrukte vorige week dat er niet zoiets bestaat als een recht op euthanasie. De uitvoerend arts is in meer dan 80 procent van de gevallen de eigen huisarts, die de patiënt kent en ook zijn euthanasiewens kan beoordelen.
Levenseindekliniek
Zo’n relatie met een Nederlandse arts is vanuit Duitsland moeilijk op te bouwen. Als de eigen arts weigert met de patiënt de doodswens te bespreken, is er de Levenseindekliniek, maar die meldt op haar website alleen mensen te helpen ‘who have been living in the Netherlands’. Het lijkt mij interessant om uit te zoeken hoe zich dat verdraagt met de Europese wetgeving die binnen de EU vrij verkeer van personen en diensten beschermt. Alleen: een ticket naar Zwitserland is waarschijnlijk sneller geboekt.