Het is aan de orde van de dag: de stijging van de zorgkosten lijkt nauwelijks te stoppen. Gemeenten komen tekort op hun Wmo-budgetten. In het complex van factoren dat dit veroorzaakt, komen wij de volgende tegen: onnodige professionalisering en medicalisering van ‘gewone’ levensvragen.
Je zou denken dat gemeenten, zorgorganisaties, welzijnsinstellingen het principe van eigen regie door inwoners en cliënten omarmen. En dat ze minimaal een deel van hun budgetten en energie verleggen naar het ondersteunen van inwoners die zelf aan de slag zijn of gaan. Helaas is onze ervaring dat dit nog weinig gebeurt. Onbewust en meestal onbedoeld, wordt eigen regie belemmerd. We zien daarvoor drie oorzaken.
1) de blinde vlek van professionals
Ook als er zelfregie wordt gepredikt, wordt de regie onbewust van inwoners en cliënten overgenomen. Niet uit onwil, professionals willen het beste voor inwoners en cliënten. Maar de diepgewortelde overtuiging dat beleid en hulpverlening het antwoord zijn, belemmert een andere vormgeving van de relatie met cliënten en inwoners.
2) de overlevingsdrang van professionele organisaties
We hebben het vaak mee gemaakt aan de eenzaamheidstafels, en in andere netwerken: samen en zelf doen door inwoners is geen aantrekkelijke weg voor zorg en welzijn. Men krijgt het gevoel dat het bestaansrecht van de eigen organisatie wordt ondermijnd. En er zijn geen werkende betaaltitels voor preventie. Misschien verklaart dit deels de reflex om steeds maar verder te professionaliseren. Eenzaamheid bijvoorbeeld wordt vaak impliciet als een ‘ziekte’ beschouwd, die moet worden ‘behandeld’ door (semi)professionals met allerlei ‘interventies’.
3) de aanbesteding van zorg en welzijn
Gemeenten hebben hun wmo vaak volledig uitbesteed aan professionele partijen. Daarbij is omschreven welke diensten worden geleverd. Er is vaak geen financiering van ‘samen en zelf doen’ door inwoners mogelijk. Het geld is al besteed aan partijen die juist belang hebben bij professionalisering! Dat dit geen onzin is blijkt uit het recente CPB-onderzoek naar de deelname van zorgpartijen aan de sociale wijkteams. Deze leiden tot verhoging van de professionele zorgconsumptie, zie Skipr van 18 januari jl.
Brengt zelf doen zorgkosten omlaag?
Inwoners en cliënten kunnen en willen veel sociale en maatschappelijke vraagstukken samen en zelf aanpakken. De stijgende zorgkosten leveren de urgentie op om te de-professionaliseren. Dit was ook de insteek van de Wmo en de sociale wijkteams. Dat dit niet lukt, heeft in onze ervaring te maken met een onveranderd geloof in de eigen professie als juiste aanpak, sterke overlevingsmechanismen van bestaande organisaties en inflexibele systemen. Met overbelaste wijkteams, die worden overladen met taken, doelen en verwachtingen.
Dus professionals en gemeenten: stop met professionaliseren en help inwoners en cliënten bij ‘samen en zelf doen’. Natuurlijk is hier ook sprake van een geloof. Er kan niet op voorhand worden bewezen dat een vitale gemeenschap in een buurt bijvoorbeeld eenzaamheid, depressie en medicijngebruik – en dus zorgkosten- vermindert of het verzorgingstehuis voorkomt. Maar het is het proberen waard want de huidige weg is doodlopend. Het is ook principieel: de (relatieve) autonomie, de doelen en competenties van mensen en hun netwerk horen centraal te staan in elke aanpak. Zorg en welzijn en gemeenten zullen dit onderschrijven maar vaak blijkt dat het leven sterker is dan het geloof: gewoonten en pragmatisme winnen het vaak van het geloof in de kracht van cliënten, inwoners en gemeenschappen. Zo worden kansen gemist, ook de kans op verlaging van zorgkosten.
Xandra van Praag en Michel de Ridder
Oprichters Samen Lukt het Zelf
