Jan Derksen betoogt in de Volkskrant van 11 september dat de hbo-opleidingen die ervaringsdeskundigen ‘klaarstomen’ de ggz geen goede dienst bewijzen. Het lijkt erop dat hier sprake is van een informatieachterstand en misverstanden.
Belangrijker is echter de vaststelling dat behandelingen in de ggz de laatste jaren in sommige opzichten technischer, kortdurend en afstandelijk zijn geworden. Hier kan de inzet van ervaringskennis een cruciale en verrijkende rol spelen. Ervaringskennis in een aanvullende rol op de professionele inzet en wetenschappelijke kennis. Een combinatie die broodnodig is bij de aanpak om mensen die psychisch lijden of kampen met een verslavingsprobleem, te helpen.
Ervaringskennis – doorleefde kennis van ontwrichting en herstel – moet als verloren dimensie terug in de zorg. Dat kan bijvoorbeeld via de cliënten- en familiebeweging, maar ook via reguliere zorgprofessionals met psychische aandoeningen en door ervaringsdeskundigen in verschillende rollen en op verschillende plekken. De Vereniging van Ervaringsdeskundigen en MIND spannen zich in om deze bron van kennis op vele manieren beschikbaar te maken voor zorg en onderwijs.
Ervaringsdeskundigen brengen een bijzondere bron van kennis in. Met ervaringskennis wordt in dit geval niet gedoeld op werk- of levenservaring (dat type ervaringskennis heeft iedereen), maar op eigen ervaringen met ‘ontwrichting en herstel’. De basis van ervaringsdeskundigheid is het aan den lijve hebben ervaren van een herstelproces dat parallellen vertoont met degenen die je ondersteunt of begeleidt. Je hebt een vergelijkbaar pad gelopen. Het gaat dus om het hebben leren omgaan met of leren leven met (ontwrichtende) psychische aandoeningen en/of een verslavingsprobleem.
Ervaringskennis bevindt zich in patiënten- en cliëntenverenigingen, in lotgenotengroepen en zelfhulpgroepen. Als deze kennis op een deskundige manier toegepast kan worden om anderen verder te helpen in het omgaan met een psychische aandoening, is er sprake van ‘ervaringsdeskundigheid’. Dit kan in een rol als ‘ervaringsdeskundige’ maar ook als aanvullende bron van kennis in een reguliere rol als zorgverlener: inmiddels zijn verschillende sociaal werkers, verpleegkundigen, psychologen en een enkele psychiater ook opgeleid om hun ervaringsdeskundigheid te leren gebruiken
Ervaringskennis is een belichaamde doorleefde kennis die – zo blijkt uit divers onderzoek en vele praktijkverhalen – waardevol is gebleken in het contact met cliënten. Ervaringsdeskundigen kunnen op een bijzondere manier aansluiten bij cliënten, contact leggen en onderhouden, meevoelen en ‘bij de tragiek’ zijn. Zij kunnen de afgeslotenheid, eenzaamheid en vervreemding die mensen met een psychiatrische aandoening ervaren, verzachten. Zij vormen een hoopgevend voorbeeld.
Deze doorleefde vorm van kennis is de laatste jaren buiten beeld geraakt. Professionaliteit is door de bureaucratisering van de zorg de laatste decennia steeds meer verengt geraakt tot technisch-methodisch en soms afstandelijk handelen. Inmiddels is duidelijk dat de persoon minstens, zo niet belangrijker, is dan de methodiek. Ervaringsdeskundigheid is een deskundigheid die aanvullend is en evengoed op alle niveaus beoefend kan worden als de andere deskundigheden: er zijn ervaringsdeskundigen die werken als vrijwilliger (en een korte training hebben gevolgd) en ervaringsdeskundigen die een master hebben. Ervaringsdeskundigheid kent evenveel varianten als alle andere vormen van deskundigheid.
Mensen met ervaringskennis brengen dat in waar Derksen om vraagt. Zij kennen geen handelingsverlegenheid bij tragiek, zij kennen diepgang in het contact, zij relativeren techniek. Zij kennen de verwevenheid met de aandoening met andere problemen, zoals schulden en problemen met werk, met naasten en relaties. Zij kennen de complexiteit en de manier waarop de aandoening samenhangt met verschillende levensterreinen. Zij brengen een noodzakelijke aanvullende bron van kennis in. Ervaringskennis verrijkt de ggz.
Alie Weerman, Lector GGZ en Samenleving hogeschool Windesheim
Wilma Boevink, Voorzitter van de VvEd, Vereniging voor Ervaringsdeskundigen
Marjan ter Avest, Directeur bestuurder MIND
