Het is Prinsjesdag 2022. Ik worstel door 361 pagina’s begroting van het ministerie van VWS). Mijn belangrijkste vraag: komt duurzame zorg erin terug? Ik kom welgeteld één zin tegen: “Tot slot willen we inzetten op duurzame zorg. Dit betekent minder afval, minder CO2-uitstoot en meer hergebruik van materialen.” Ik ben teleurgesteld. Na zo veel jaren werken in de zorg weet ik dat het juist deze sector is die impact kan maken. Het advies van de Gezondheidsraad stemt hoopvol, maar er is meer nodig. Van iedereen.
Neem de rol van VWS. Mijns inziens heeft VWS drie taken wat betreft duurzaamheid: verplichten, beprijzen en stimuleren. Op dit moment vervult het ministerie vooral de laatste taak in: het brengt mensen en kennis samen rond het thema duurzaamheid. Verplichten zorgt voor échte actie, beprijzen brengt de circulaire vraag in de sector op gang. Het gevolg van de inactiviteit van VWS is dat de markt het moet oplossen. En dat lukt niet, ik leg graag uit hoe dat komt.
De Green Deal Duurzame Zorg 3.0 (GDDZ) werd op 6 oktober – de dag van tekening – met een maand uitgesteld. Er was onduidelijkheid over hoe verplichtingen worden gecontroleerd en wat de gevolgen zijn als de doelstellingen niet gehaald worden. Het is een teken dat de zorgsector uit zichzelf te langzaam verduurzaamt. Er zijn ook geen standaarden voor duurzaamheid waaraan zorgverleners zich kunnen houden, als het over de inkoop van materialen gaat. Er is echt meer houvast nodig en dat vraagt regie vanuit de overheid.
Wist u trouwens dat de hoeveelheid afval per hartoperatie gemiddeld 27 kilo is, ongelofelijk toch? Hieruit blijkt overduidelijk hoe de lineaire economie is doorgeschoten. In de zorg zijn we te afhankelijk van een internationale grondstoffenketen, helemaal in een onzekere geopolitieke tijd. Met alle gevolgen van dien voor het milieu én misschien nog wel belangrijker in de zorgsector: de zekerheid van veilige patiëntenzorg. Als het niet werkt om verduurzaming aan de markt over te laten, moet VWS ingrijpen door de twee taken die het nu laat liggen aan te pakken.
Het ministerie kan duurzaamheid wettelijk verplichten door de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz) aan te passen. Zoals de Gezondheidsraad de minister enkele weken geleden adviseerde: ‘expliciteer duurzaamheid als waarde van goede zorg’. Vanaf nu zou duurzaamheid een verplicht en zwaarwegend onderdeel van iedere aanbesteding moeten zijn.
Ten slotte hoort beprijzen tot het takenpakket van VWS wat betreft duurzaamheid. Zo moet afval verbranden veel duurder worden. Om maar een voorbeeld te noemen: doordat afval verbranden nog zo goedkoop is, is de business case voor een luier-recyclefabriek nog steeds niet interessant voor afvalverwerkers. Daarnaast is een Uitgebreide Producenten Verantwoordelijkheid (UPV) essentieel voor bepaalde productgroepen, zoals de talloze medische disposables. Met deze twee middelen verbreden we de verantwoordelijkheid van verduurzaming naar de ketenpartners en creëert de overheid financiële prikkels voor circulair inkopen.
Het ministerie van VWS is niet als enige aan zet, we zijn allemaal aan zet. Zorginstellingen moeten zich realiseren dat hun inkoopbudget een manier is om de wereld te veranderen, ten goede of ten kwade. Bovendien kunnen zorginstellingen zich nu al voorbereiden op de CSRD, de Europese richtlijn die transparantie over de milieu-impact verplicht stelt. Iedere zorginstelling zou in ieder geval een fulltime strategische duurzaamheidadviseur, met beslismacht, moeten aanstellen. Dit geldt ook voor zorgverzekeraars. Daarnaast kunnen zorgverzekeraars vanaf nu in ieder gesprek met zorginstellingen het thema duurzaamheid nadrukkelijk en hoog op de agenda te zetten. Het Zorginstituut kan zich inzetten door informatie te verschaffen over de milieu-impact van behandelingen. Bij gelijke beschikbaarheid van middelen kan de arts zijn keuze mede op basis van duurzaamheid maken. Koepelorganisaties hebben een belangrijke taak in het verspreiden van het onderzoek en de implementaties die de komende jaren op ons afkomen. MVO Nederland zal intussen duurzame ondernemers blijven verbinden aan al deze ontwikkelingen. Alleen met de gehele ‘markt’ kunnen we de transitie realiseren.
Ik zal namens MVO Nederland de Green Deal 3.0 op 8 december ondertekenen, samen met vertegenwoordigers van vele andere partijen. Ik zet weliswaar enkele stevige vraagtekens bij de deal, maar zet er ook stevig de schouders onder. De komende jaren zijn doorslaggevend voor verduurzaming van de zorg.
Bas Maier is sectormanager Zorg bij MVO Nederland