Ruim 20 jaar geleden startte ik mijn carrière als ziekenhuisapotheker. Ik was doen onder andere verantwoordelijk voor het dagelijkse medicatiebeheer binnen het ziekenhuis. Dit proces ziet er in de meeste ziekenhuizen als volgt uit: Voordat een patiënt wordt opgenomen, wordt gevraagd om alle medicatie van thuis mee te nemen. Eenmaal in het ziekenhuis wordt deze thuismedicatie apart gehouden en neemt een apothekersassistente met de patiënt door welke medicijnen hij precies gebruikt. Op basis van deze informatie wordt een zogenaamd Actueel Medicatie Overzicht opgesteld en dit wordt ingevoerd in het elektronisch patiënten dossier (epd). Alle benodigde medicatie wordt vervolgens dagelijks klaargezet en op de afdeling uitgedeeld door verpleegkundigen. Bij ontslag volgt een gesprek over welke medicatie de patiënt thuis moet gaan gebruiken.
Medicatieverstrekking
De reden dat ziekenhuizen de medicatieverstrekking geheel overnemen van de patiënt heeft te maken met het feit dat de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) hen daartoe verplicht. Ziekenhuizen worden van oudsher namelijk betaald voor het beheren en verstrekken van medicatie aan de opgenomen patiënten. Als ze dan patiënten geneesmiddelen van thuis laten meenemen, is er sprake van zogenaamde dubbele bekostiging. De zorgverzekeraar betaalt dan namelijk twee keer voor de medicatie: in de thuissituatie én in het ziekenhuis.
De complexe manier van medicatie verstrekken die daarvoor is ingericht heeft echter nogal wat negatieve effecten:
- Het kost veel inzet van apothekersassistenten en verpleegkundigen;
- Het zorgt voor onduidelijkheid bij de patiënt in het geval dat het ziekenhuis de medicatie niet op voorraad heeft. Er wordt dan een alternatief gezocht en de patiënt krijgt dan dus andere middelen dan de eigen vertrouwde geneesmiddelen;
- De verantwoordelijkheid voor de medicatie wordt bij de patiënt weggehaald, waardoor deze de regie kwijtraakt;
- Het weggooien bij ontslag leidt tot verspilling én heeft bovendien impact op het milieu.
Best bijzonder als je nagaat dat de patiënt voor de opname diens medicatie gewoon helemaal zelf regelt en dat na ontslag ook weer moet doen!
Weeffouten in het systeem
Bij de Sint Maartenskliniek, een gespecialiseerd ziekenhuis voor orthopedie, revalidatie en reumatologie, pakken ze dat anders aan. Ik sprak hierover met Bart van den Bemt, professor in personalized pharmaceutical care, apotheker en klinisch farmacoloog in dit ziekenhuis. Hij vertelde me over hun visie op medicatiegebruik: “Waarom zouden we patiënten tijdens hun opname niet gewoon hun eigen medicatie van thuis door laten gebruiken?”
“Zo blijft de patiënt in control, voorkomt men verwarring door medicatiewisselingen en wordt verspilling tegengegaan doordat medicatie niet weggegooid hoeft te worden.” Bovendien zou het gebruik van eigen medicatie de administratieve last voor zorgprofessionals kunnen verminderen en de patiënttevredenheid kunnen verhogen.
De Sint Maartenskliniek heeft dit idee in de praktijk gebracht en dit nauwkeurig onderzocht. Ze ontdekten daarbij dat veel van hun patiënten prima in staat zijn om hun eigen medicatie te beheren. Ook tijdens hun verblijf in het ziekenhuis. De voorspelde voordelen werden snel ervaren, al ging de implementatie van deze nieuwe werkwijze niet vanzelf.
Traditioneel gedachtegoed
Daarbij speelt het traditionele denken in de zorgsector een belangrijke rol. Zorgverleners zijn opgeleid voor het leveren van de beste zorg met zo min mogelijk fouten. Het gaat immers over mensenlevens! Ze gaan er van uit dat door het overnemen van de medicatie de kans op fouten het kleinste is. Wat daarbij met alle goede bedoelingen uit het oog wordt verloren, is dat de patiënt als hij na een paar dagen weer naar huis gaat het allemaal zelf moet doen. Het is dan juist veiliger als hij in het ziekenhuis onder het toeziend oog van de verpleging al heeft kunnen oefenen!
Ondanks de ervaren drempels hield de Sint Maartenskliniek vast aan hun visie. Ze zijn verdergegaan met het implementeren van het doorgebruiken van thuismedicatie tijdens ziekenhuisopname. Dit betekent dat alle patiënten die het kunnen op dit moment hun eigen medicatie meenemen en deze zelf beheren onder begeleiding en controle van het zorgpersoneel. De patiënten die in aanmerking komen voor zelfmedicatie zijn degenen die adequaat zijn en geen ernstige cognitieve beperkingen hebben. Dit is een grote meerderheid van hun patiënten! Verpleegkundigen en apotheekpersoneel selecteren zorgvuldig welke patiënten geschikt zijn.
Voordelen
In de Sint Maartenskliniek wordt wetenschappelijk onderzoek gedaan waaruit de voordelen van het doorgebruiken van thuismedicatie duidelijk naar voren komen.
Het vermindert medicatieverspilling, omdat patiënten hun eigen voorraad gebruiken. Daarnaast blijft de patiënt in een vertrouwde medicatieroutine, wat verwarring na ontslag helpt voorkomen. De continuïteit van zorg verbetert en de administratieve last voor ziekenhuispersoneel vermindert. Bovendien blijkt uit feedback van patiënten dat zij de voorkeur geven aan het gebruik van hun eigen medicatie, wat ook de patiënttevredenheid verhoogt.
Natuurlijk zijn er nog steeds uitdagingen. Er zijn zorgen over de kwaliteit van de meegebrachte medicatie die goed gecontroleerd moet worden, onbekendheid met het proces bij ziekenhuispersoneel en logistieke uitdagingen bij het opslaan en beheren van de medicatie. Toch tonen de onderzoeken van de Sint Maartenskliniek aan dat het doorgebruiken van thuismedicatie een waardevolle stap kan zijn in het verbeteren van de zorg.
Wat kunnen we hier als zorgsector van leren?
Innovatie hoeft niet altijd te komen van geavanceerde technologieën of complexe systemen. Soms moeten we weeffouten in het systeem die we al jaren accepteren gewoon oplossen. Hierdoor kunnen we de zorg efficiënter, veiliger en patiëntgerichter maken. Misschien is het tijd dat meer zorginstellingen dit voorbeeld volgen en nadenken over hoe ze hun eigen ‘weeffouten’ kunnen aanpakken. De Sint Maartenskliniek heeft laten zien dat dit mogelijk is. Wie volgt?
Joris Arts is auteur van het boek ‘Wat de zorg kan leren van … – 46 eyeopeners uit andere sectoren’. Hij plaatst elke week op woensdag een blog op zijn eigen LinkedIn-pagina. Die blogs verschijnen ook op Skipr. Die reeks is hier te vinden.