Qbuzz is een openbaarvervoermaatschappij die het busvervoer verzorgt in Groningen en Drenthe, in Utrecht en in de regio Drechtsteden-Molenlanden-Gorinchem (DMG). Naast het busvervoer verzorgt Qbuzz in Utrecht ook het tramvervoer en in de regio DMG het regionaal treinvervoer.
Bestuursakkoord Zero Emissie
Via een andere collega kwam ik in contact met Michel van der Mark, hij is programmadirecteur Innovatie en Performance Management bij Qbuzz. Toen ik hem uitgebreid sprak over waar zij mee bezig zijn, legde hij me uit dat het allemaal was begonnen met het landelijke Bestuursakkoord Zero Emissie Regionaal Openbaar Vervoer Per Bus. Kern van dit akkoord zijn drie doelstellingen:
- Instroom van nieuwe bussen met 100 procent zero emissie aan de uitlaat vanaf 2025.
- 100 procent van de vloot is vervangen door zero-emissiebussen in 2030.
- Uiterlijk 2025 100 procent gebruik van hernieuwbare regionaal opgewekte energie.
Bij deze doelstellingen is afgesproken dat de transitie naar zero-emissiebusvervoer niet ten koste mag gaan van de reiziger en daarmee de dienstverlening in het regionale busvervoer. Dit bestuursakkoord is in 2016 opgesteld en ondertekend door het rijk en alle concessieverleners van openbaar vervoer in Nederland.
Concessies
Een concessie is een overeenkomst tussen de overheid en een bedrijf dat bussen, trams, treinen of andere vervoersdiensten aanbiedt. In deze overeenkomst worden afspraken vastgelegd over hoe het bedrijf voor een periode van acht tot tien jaar de vervoersdiensten moet regelen en uitvoeren in een specifiek concessiegebied. Bij goede prestaties kan deze overeenkomst verlengd worden. In Nederland zijn 32 concessiegebieden en worden de concessies gesloten met in totaal veertien concessieverleners. De overheid bepaalt via aanbestedingsprocedures welke partij de concessie wint en dus de komende jaren het openbaar vervoer in een regio gaat verzorgen. Het doel is om ervoor te zorgen dat mensen goed openbaar vervoer hebben dat op tijd en betaalbaar is. In de aanbestedingsvoorwaarden worden ook de duurzaamheidsdoelstellingen van het bestuursakkoord opgenomen als verplichting. Als je als aanbieder hier geen aandacht aan besteedt, kun je het wel vergeten een concessie te winnen. Er is dus een heel duidelijk incentive om hiermee aan de slag te gaan. En dat doet Qbuzz heel nadrukkelijk op dit gebied.
De praktijk
Tijdens mijn bezoek aan Qbuzz kreeg ik een uitgebreide rondleiding langs alle verschillende type bussen waar ze mee rijden. Ze kiezen daarbij bewust voor allerlei verschillende merken. Zo voorkomen ze zogeheten vendor lock-in, waarbij men compleet afhankelijk is van een fabrikant (geen onbekend fenomeen in de zorg overigens). Ook rijden ze met verschillende types ‘brandstoffen’, variërend van (bio)diesel, elektrisch met grote of juist kleine accu’s tot bussen die op waterstof rijden. Deels om ervaring op te doen met alle mogelijkheden, maar vooral ook omdat bijvoorbeeld stadsbussen aan heel andere eisen moeten voldoen dan regiobussen. Stadsbussen worden vooral ingezet op de kleine stukken en moeten continu afremmen en optrekken, terwijl regionale bussen juist lange afstanden moeten kunnen rijden. En ook moet voor de ene route de bus onderweg bijgeladen worden en voor de andere routes kan dat ’s nachts in de stalling. Bij elektrische bussen kost dit meer tijd dan bij (bio)diesel- en waterstoftanken.
Nog veel leren
Dit is grotendeels nog onontgonnen terrein. De markt is klein en staat nog echt in de kinderschoenen. Er moet nog veel geleerd worden omdat de continue inzet onder wisselende omstandigheden voor veel meer variabelen zorgt dan een dieselbus. Wat zijn de optimale laadmethodes? Wat gebeurt er met ouder wordende batterijen? Hoe reageren batterijen op de korte routes met veel stops waar onderweg geladen wordt en de lange routes met veel minder stops? En wat betekent dit allemaal voor het nu al overbelaste elektriciteitsnet?
Obstakels
Het vraagt dan ook veel van de chauffeurs van de bussen, die moeten leren omgaan met al deze nieuwe bustypes en bijbehorende eigenschappen. Het helpt daarbij natuurlijk niet mee dat het voor veel reizigers niet uitmaakt hoe groen de bus is waar ze op staan te wachten. De reiziger merkt het alleen als er door een accuprobleem geen bus is en hij daardoor te laat op zijn werk komt. En dat zien de chauffeurs natuurlijk ook. Waardoor het destijds bij de introductie van de elektrische- en waterstofbussenbussen wel erg verleidelijk was om maar de oude vertrouwde dieselbus mee te nemen die het altijd doet en die geen gedoe geeft. Behoorlijk wat obstakels bij het invoeren van deze nieuwe groene bussen dus.
Niets doen is geen optie
Maar door de verplichtingen die zijn aangegaan bij de concessies, is niets doen geen optie. Ze moeten wel en dus gaan ze ook. Constant aandacht voor begeleiding van de chauffeurs en uitleggen is een belangrijke succesfactor. En zorgen voor zo min mogelijk problemen door keihard te werken aan optimalisatie zodat de chauffeurs er zo min mogelijk last van hebben.
En de zorg dan?
Indrukwekkend om te zien dat een bestuurlijk akkoord gekoppeld aan aanbestedingen een incentive creëert voor innovatie. Als je niet innoveert kun je wel inpakken. Kunnen we daar in de zorg niet iets mee? Zorgverzekeraars zouden zo wellicht ook innovatie kunnen afdwingen in hun contracteringsgesprekken? Of verplichten tot duurzamere zorg? Er is op dat vlak mijns inziens nog een wereld te winnen!
Bedankt Michel van der Mark, programmadirecteur Innovatie en Performance Management bij Qbuzz voor jouw enthousiasme en de geweldige rondleiding! En ook veel dank aan Christian de Groot voor het doorsturen van het filmpje en Astrid Veldhuizen voor het verbinden!
Joris Arts plaatst elke week op woensdag een nieuwe blog op zijn eigen LinkedIn-pagina. Die verschijnen ook op Skipr. De andere blogs uit zijn reeks zijn hier te vinden.