Mensen in de zorg worden geacht reflectieve professionals te zijn. Er is nog wel werk aan de winkel om dit te laten doordringen tot het werk van alledag en niet alleen voor hoogopgeleiden, bij een calamiteit of tijdens de Week van reflectie.
Er is in tien jaar veel veranderd rondom de competentie reflecteren. Toen ik met collegae van de internistenvereniging de competentie wilde invoeren in het nieuwe opleidingsplan interne geneeskunde, had de Nederlandse Internisten Vereniging een advocaat nodig om het centraal college te overtuigen.
In mijn opleiding tot arts en medisch specialist was er geen expliciete aandacht voor reflectie. Er bestonden zelfs geen communicatietrainingen. Ook de pioniers van de communicatietrainingen moesten veel weerstand overwinnen. Nu vragen wij ons af hoe goede zorg mogelijk was zonder goede communicatieve vaardigheden en is het in alle opleidingen ingeburgerd. Ik verwacht hetzelfde met reflecteren, maar zover zijn we nog niet.
Olie op het vuur
Reflecteren gaat over de betekenis van ons handelen, niet over protocollen en technische vragen. Begrijpen dat de mening en de visie van de andere ertoe doet, begrijpen wat het effect van ons handelen is op die andere en daar adequaat op reageren. Onzekerheid en angst in de samenleving zijn olie op het vuur van de normatieve kaders in de zorg; het moet zo en niet anders, en staat reflectie in de weg.
Reflecteren bevindt zich in het domein van de narratieve kwaliteit. Dat gaat over een verhaal, een gebeurtenis waarin mensen en emoties de hoofdrol spelen. Het begrijpen van de verschillende perspectieven opent de weg naar nieuwe en betere handelingsalternatieven. Bij het openingscongres onder het gastheerschap van secretaris-generaal Erik Gerritsen van VWS voor de negende jaargang van de Week van reflectie, werden we getrakteerd op inspirerende verhalen. Dit naast meer dan honderd initiatieven in zorginstellingen.
Het publieke debat
Ronnie van Diemen, inspecteur-generaal van de IGZ, gaf een heldere inkijk in wat zij beoogt met de IGZ en hoe anderzijds gepolariseerd en plat de beeldvorming hierover is in het publieke debat. Carlo Leget van de Universiteit voor Humanistiek vertelde een heel persoonlijk verhaal waarin hij drie beschouwingsniveaus toelichtte: het overstijgende abstractieniveau, het niveau van de verhalen en het niveau van de eigen ervaring.
Tineke Abma, verbonden aan het VUmc, hield een kritische reflectie over de actuele invulling van het begrip ‘participatie’. Femke Halsma, voorzitter van de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland, hield een pleidooi voor de waardering van kwetsbaarheid. Zij wees op de vernedering die zorgsystemen en samenleving teweegbrengen bij zowel cliënten met een beperking als bij de mensen die voor hen zorgen. Veel stof tot reflecteren in de tien workshops.
Werk aan de winkel
Mensen in de zorg worden geacht reflectieve professionals te zijn, dat is niet meer terug te draaien. Er is nog wel werk aan de winkel om dit te laten doordringen tot het werk van alledag en niet alleen voor hoogopgeleiden, niet alleen bij een calamiteit, niet alleen tijdens de Week van reflectie en voor iedereen die geconfronteerd wordt met dilemma’s in de zorg. Laten we in 2017, de tiende verjaardag van de Week van reflectie, voorbij dit kantelpunt komen.
Directeur kennisinstituut Leyden Academy on Vitality and Ageing en hoogleraar ouderengeneeskunde UMC Groningen
—
De Week van reflectie in de zorg en jeugdzorg, een bijzonder samenwerkingsverband van gezondheidszorg, jeugdzorg en opleidingen, vindt plaats van 21 tot en met 25 november 2016. Tijdens deze week vinden in het hele land inspirerende activiteiten plaats op het gebied van reflectie, ethiek & moreel beraad, en er is aandacht voor morele vragen in de dagelijkse praktijk. Een week lang staat goede zorg centraal. De Week van reflectie vindt inmiddels voor de negende keer plaats en is uitgegroeid tot een breed initiatief, waaraan wordt meegewerkt door zorginstellingen, jeugdzorgorganisaties, opleidingen en andere betrokkenen in het hele land.