In het verlengde van het klimaatakkoord van Parijs heeft Nederland een ambitieus doel: de CO2– uitstoot in 2030 met 49% te verminderen ten opzichte van 1990. Een enorme opgave waaraan alle sectoren moeten bijdragen, zeker ook de zorgsector. De totale CO2 -uitstoot van de gezondheidszorg in Nederland bedraagt 7% van de totale Nederlandse CO2-voetafdruk. Dit komt overeen met de jaarlijkse uitstoot van ruim 520.000 huishoudens.
Vergroening is meer dan reductie
Hoewel het lastig is de CO2 uitstoot van een heel ziekenhuis in kaart te brengen, laten diverse studies zien dat een gemiddeld ziekenhuisbed jaarlijks ongeveer 10-15 ton CO2 uitstoot (Prasad (2021) – Environmental footprint of regular and intensive inpatient care in a large US hospital/Garcia-Sanz-Calcedo (2019) – Study of CO2 emissions from energy consumption in Spanish hospitals).
Omgerekend is dat ongeveer 40 kg CO2 per bed per dag. Dit is ongeveer gelijk aan de uitstoot als gevolg van een enkel ritje Amsterdam-Brussel van een middelgrote benzine auto.
Een groot deel van de uitstoot komt voort uit het energieverbruik door verwarming en verlichting, de reisbewegingen van patiënten en zorgverleners, en het gebruik van medicijnen. Ziekenhuizen spelen hierop in, bijvoorbeeld door beter te isoleren en zonnepanelen te installeren. Ook maken Green Teams in veel ziekenhuizen de medewerkers bewust van duurzame mogelijkheden en ondernemen zij initiatieven om afval te verminderen. Het overstappen op herbruikbare OK-mutsen en jassen is zo’n voorbeeld, of het beter scheiden van afval. Maar om de doelen te halen zijn grotere stappen nodig.
Innovatie en efficiëntie als grondslag voor duurzaamheid
De uitdrukking ‘voorkomen is beter dan genezen’ past bij een holistische duurzaamheidsvisie. Door videoconsulten, remote monitoring en thuishospitalisatie zijn veel reisbewegingen te beperken. Verminderen van (onnodig) ziekenhuisbezoek, zorg op de juiste plek en door de juiste persoon resulteren in tal van voordelen voor personeel, patiënt en klimaat. Denk hierbij aan het efficiënter gebruik van ziekenhuisruimtes, bijvoorbeeld door ruimere openingstijden of het gebruik van loungestoelen in plaats van bedden. Al deze voorbeelden resulteren op termijn in minder (energie)verbruik en CO2-uitstoot per behandeling.
Start klein, denk groot en groen
Het opstellen van een effectieve duurzaamheidsstrategie vraagt om heldere en meetbare doelen. Als eerste stap helpt het om ziekenhuisbreed de huidige duurzaamheidsprestaties te begrijpen. Vervolgens kun je als ziekenhuis uitzoeken waar de meeste (CO2) winst te behalen valt met ‘directe’ (denk aan LED-verlichting, scheiden afvalstromen) en ‘indirecte’ initiatieven (procesoptimalisatie en implementatie van andere zorgmodellen). Met andere woorden, het in kaart brengen van processen, patronen, gebruik en verbruik van materialen geeft zicht op CO2-reductiemogelijkheden die ook bijdragen aan kwaliteitsdoelen, kostenbesparing en zorgoptimalisatie.
Een paar voorbeelden van hoe procesoptimalisaties grofweg vertaald kunnen worden in “green footprint”:
- Inzet van materiaal management zorgt voor betere benutting verpleegkundige capaciteit en minder verspilling: De inzet van een toegewijd materiaalbeheer team in het Catharina ziekenhuis in Eindhoven zorgt voor een optimaal voorraadniveau, nauwkeurigere controles op producten en houdbaarheidsdata en scherpere inkoop. Hierdoor speelt het cathlab twee FTE verpleegkundigen van logistieke taken. Zij kunnen daardoor directe patiëntenzorg leveren. Daarnaast zorgt de inzet van materiaal beheer ervoor dat verspilling van producten is teruggebracht van 2,5% naar 0,5% per jaar. Naast de logistieke voordelen draagt goed materiaalbeheer ook bij aan een duurzamer ziekenhuis met minder afval en verspilling.
- Reductie ligduur per patiënt leidt tot minder CO2 verbruik per patient- (voorbeeld CRT-zorgpad in Maastricht UMC+): Recente aanpassingen van het zorgpad Cardiale Resynchronisatie Therapie (CRT) in het Maastricht Universitair Medisch Centrum (MUMC+) voor patiënten met hartfalen, hebben geleid tot betere patiëntuitkomsten, lagere zorgkosten en een reductie van de gemiddelde ligduur met ruim 2 dagen (Van Stipdonk, A. M. W., Schretlen, S., Dohmen, W., Knackstedt, C., Beckers-Wesche, F., Debie, L., Brunner-La Rocca, H.-P., and Vernooy, K. (2022) Better outcome at lower costs after implementing a CRT-care pathway: comprehensive evaluation of real-world data. ESC Heart Failure, 9: 2518– 2527. https://doi.org/10.1002/ehf2.13958).
Deze ligduurreductie betekent ook een CO2-reductie; gegeven dat een ziekenhuisbed gemiddeld 40 kg CO2 per dag uitstoot wordt de CO2-reductie van dit project geschat op 80 kg per behandeling. Dit staat ongeveer gelijk aan een enkele vlucht Amsterdam – Londen.
Laura Koot, Elise Wirix en Marieke Maanders
Integrated Health Solutions
Medtronic