Ik heb het voorrecht om op heel veel plekken in de zorg te hebben kunnen werken. In algemene en academische ziekenhuizen, in de ggz en de forensische zorg, in de VVT-sector, en in de gehandicaptenzorg. Als professional, als leidinggevende, als belangenbehartiger, als toezichthouder. Sinds 2017 ben ik bestuurder bij Fokus.
Fokus is een landelijke organisatie die zelfstandig wonen met een lichamelijke handicap of beperking mogelijk maakt. Wij verlenen assistentie bij ADL en eenvoudige verpleegtechnische handelingen. Onze Fokuswoningen vind je door het hele land en liggen ‘gespikkeld’ verspreid binnen reguliere woonwijken.
‘Eigenheid is een groot goed’
De visie van Fokus past volledig bij mijn eigen filosofie, namelijk: de cliënt houdt de regie over het eigen leven, in zijn eigen woning. Eigenheid is een groot goed. Het is voor mij echt een basisrecht, de kern van een menselijk bestaan. Zelf kleur kunnen geven je eigen leven is voor mij wezenlijk. Het zorgt voor eigenwaarde van mensen. Je identiteit en je geluk worden bepaald door de hobby’s die je kunt uitoefenen, het werk dat je kunt doen, de vrienden die je kunt ontmoeten enzovoorts. Mensen bloeien daar in op.
Lichamelijke en geestelijke afhankelijkheid
En dat lijkt allemaal zo vanzelfsprekend, dat willen we toch immers allemaal als mensen, als zelfstandige burgers? Toch zijn het nog te vaak de regels van het huis, de protocollen, de opgelegde normen, die bepalend zijn voor het leven van bewoners van zorginstellingen.
Naast de lichamelijke afhankelijkheid ontstaat er dan helaas te vaak een geestelijke afhankelijkheid. Dan lopen mensen met polsbandjes rond of met andere institutionele symbolen die deze afhankelijkheid benadrukken. Nog te weinig wordt de mens echt centraal gesteld. En dat terwijl we er als zorgverleners voor moeten zijn om mensen maximaal te ondersteunen zodat ze zelf hun ruimte kunnen pakken.
Mooie voorbeelden
Ik denk dat we vaak nog te voorzichtig zijn. Mensen kunnen en willen vaak veel meer dan we in de zorg nog wel eens denken. Ik zie daar bij ons mooie voorbeelden van. Zo hebben veel cliënten van Fokus een betaalde baan en zijn actief betrokken bij onze organisatie, bijvoorbeeld in onze personeelsopleiding. Om onze medewerkers te leren hoe je moet omgaan met al die verschillende individuen. Cliënten zitten in sollicitatiecommissies voor de werving van nieuwe personeelsleden en ze geven input voor ontwikkelingsgesprekken. Dat is niet gebruikelijk, maar voor ons alleen maar logisch – de cliënt, immers, heeft dagelijks te maken met de medewerkers in zijn eigen huis.
Invulling aan het principe ‘eigen regie’
Ik zie dat het voor veel zorgverleners en instellingen soms lastig is om invulling te geven aan het principe van ‘eigen regie’. Het ‘zorghart’ is groot en dus de neiging om cliënten actief te helpen en te ondersteunen. En begrijp me goed: als het gaat om ADL- of verpleegkundige handelingen dan wordt dat absoluut gevraagd. Maar daarnaast is het toch echt de kunst om dienend te zijn aan het leven van de cliënt zelf. Daar past wat mij betreft een zekere bescheidenheid bij als het gaat om de rol van de zorginstelling.
Wij zijn er niet om het leven van mensen in te vullen, wij zijn er zodat mensen in staat worden gesteld zelf hun leven in te vullen en daardoor zijn we in principe maar een kleine schakel in hun bestaan. Hun leven staat centraal en daarin hebben wij een ondersteunende rol. Dat is makkelijker gezegd dan soms gedaan. Want zoveel cliënten, zoveel eigen individuen. Met ieder hun eigen leefpatronen, wensen en verlangens. En hoe ga je daar nu mee om?
De kunst van het vak
Daar moeten we eerlijk in zijn: dat is niet eenvoudig. Sterker nog, dat is behoorlijk ingewikkeld. En tegelijk is dat nu precies de kunst van het vak – dát is de professionaliteit van de ADL’er. Ik vergelijk het wel eens met een dans, waarbij je als medewerker precies moet aanvoelen wat die ander drijft. Je moet je kunnen invoegen in het leven van de cliënt en tijdig weer uitvoegen. En dan zijn protocollen niet afdoende. Dat vraagt enorm veel van de communicatie. Communicatie tussen medewerker en cliënt. Communicatie tussen medewerkers onderling. Communicatie tussen medewerker en management. Je hebt ook werkroosters nodig die ‘meebewegen’ met de cliënten.
Telkens moet je met elkaar weer zien uit te vinden waar je moet ondersteunen óf juist ruimte moet bieden. En dat gaat gepaard met allerlei dilemma’s. Wat te doen als een cliënt kiest voor een ongezonde leefstijl? Of geen aansluiting wil bij andere cliënten? Of als hij een andere behandeling wil? Waar ligt de individuele verantwoordelijkheid en waar de collectieve verantwoordelijkheid? Daar zal je telkens moeten zoeken naar goede antwoorden en oplossingen. En altijd met de eigen regie als uitgangspunt.
‘Veel oplossingen zijn maatwerk’
Bij Fokus besteden we veel aandacht in de opleiding en vanuit het management aan het goed kunnen ondersteunen van deze eigen regie. Medewerkers hebben dus veel vrijheid, want veel oplossingen zijn maatwerk. Zeker in ons geval, waar de woningen door heel Nederland verspreid zijn en de woonsituaties heel verschillend zijn – dat is de ‘couleur locale’. Die vrijheid in professioneel handelen betekent wel dat je het vermogen moet hebben om als medewerker te kunnen reflecteren op de individuele situatie van elke cliënt. En te kunnen reflecteren op je eigen handelen.
Eigen regie als de kern van een menswaardig bestaan
Eigen regie van cliënten is voor mij de vanzelfsprekendste zaak van de wereld. Dat is mijn drijfveer in de zorg. Het is niet altijd makkelijk om dat voor elkaar te krijgen. De ambulantisering in de ggz verloopt bijvoorbeeld helaas nog traag om allerlei redenen. En we spreken als bestuurders nog veel te weinig over dit thema. Te vaak gaat het over budgetten, organisatievragen enzovoorts. Heel belangrijk, zonder twijfel. Maar ik wil graag met mijn collega-bestuurders en met anderen in de zorg nu echt verder het gesprek hierover aangaan. Eigen regie is immers de kern van ieders menswaardig bestaan.
Jeroen Lambriks Bestuursvoorzitter Fokus