De adviezen zijn vanuit dezelfde noodzaak en urgentie geschreven. Het aantal ouderen groeit en we beseffen onvoldoende wat dat voor de samenleving betekent. Gaat het advies van de commissie Bos over ouderen die zelfstandig wonen en zorg nodig hebben, ons advies gaat over de periode daarvoor: wel pensioengerechtigd, maar niet zorgbehoevend.
Wonen en bouwen
Het gebrek aan passende woonruimte voor de groeiende groep ouderen is een thema in beide adviezen. Er moet een meer gevarieerd woonaanbod voor ouderen komen en meer mogelijkheden voor woonvormen die het buren en buurtgenoten makkelijk moet maken om elkaar bij te staan. In ons rapport introduceren we drie waarden die voor ouderen van belang zijn (autonomie, verbondenheid en ertoe doen). Mensen willen zelf kunnen kiezen hoe ze hun bestaan vormgeven, ze willen verbonden zijn met anderen en ze willen betekenis geven aan hun bestaan. Dat geldt voor alle mensen, maar bij ouderen is het lastiger omdat één vorm van betekenisgeving wegvalt: betaald werk. Hoe mensen wonen is vanuit deze drie waarden van enorm belang. Juist vormen van wonen waar mensen elkaar makkelijk bijstaan heeft dan een meerwaarde.
Om dat mogelijk te maken moeten gemeenten woonzorgvisies ontwikkelen samen met welzijnsorganisaties, zorgaanbieders, private investeerders en actieve bewoners. Wij onderschrijven van harte “aanbeveling 16” aan de ministeries van VWS, BZK en Financiën: breidt de Woningwet uit met een verlicht regime voor geclusterde of collectieve woonvormen en zonder deze woonvormen uit van de Verhuurderheffing. Dit is nodig voor onder meer de financiering van gemeenschappelijke ruimten en voor het mengen van inkomensgroepen. Wij voegen er nog graag aan toe dat er ook iets gedaan moet worden aan de financiële druk op gemeenten om bouwgrond te gunnen aan de hoogste bieder. Bij bouwprojecten kan een verplichte integrale kosten-batenanalyse uitgevoerd in opdracht van de gemeente zichtbaar maken hoeveel geld er aan publieke middelen wordt bespaard met gemeenschappelijke woonvormen.
Zorg en ondersteuning
Het werk van de commissie TZTO begint daar waar ons advies eindigt, namelijk wanneer ouderen zorg en ondersteuning nodig hebben. In ons advies laten we zien hoe keuzes (of het ontbreken daarvan) in de derde levensfase de latere behoefte aan zorg en ondersteuning voorkomen, uitstellen of beperken. Dit gebeurt wanneer het mensen lukt om hun sociale netwerk overeind te houden, om te (blijven) wonen in een omgeving waarin mensen elkaar helpen en informele hulp alle ruimte krijgt. In het advies van de commissie Bos komen we aanbevelingen tegen die hierop aansluiten. Zoals “aanbeveling 19” waarin burgerorganisaties, woningcorporaties en gemeenten (en welzijnsorganisaties wat ons betreft) wordt aangeraden te experimenten met nieuwe vormen van mantelzorg op basis van wederkerigheid. Wij gaan een stap verder. Gemeenten, zorgaanbieders, welzijnsorganisaties en woningcorporaties zouden linking een centrale plaats moeten geven in hun beleid. De verhouding van publieke organisaties ten opzichte van burgers is bepalend voor de verhouding tussen burgers. Als een zorgverzekeraar ook wandeltherapie vergoedt kan dat niet alleen helpen tegen diabetes, maar ook sociale verbanden versterken. Het is zaak dat publieke organisaties bij zichzelf te rade gaan hoe hun beleid sociale verbanden verzwakt of versterkt.
Volwaardige deelname aan de samenleving
De commissie Bos constateert, zoals velen voor haar, dat de verschillende wetten en financieringskaders, waar hulpbehoevende ouderen mee te maken (kunnen) krijgen, schuren. De commissie adviseert het ministerie van VWS om alle zorg en ondersteuning voor zelfstandig wonende ouderen uit de Wlz te halen en over te hevelen naar Zvw en Wmo. Vanuit het perspectief van de derde levensfase is met name de overheveling naar de Wmo relevant. Omdat de Wmo niet alleen over zorg en ondersteuning gaat, maar ook over participatie. Waarmee het in theorie makkelijker zou moeten worden om naar ouderen niet alleen te kijken als aanstaande hulpbehoevenden maar ook als een groep die een actieve bijdrage levert aan de samenleving en wiens keuzes gevolgen hebben voor hun eigen toekomst en voor andere generaties.
Pieter Hilhorst, raadslid Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVZ), en Aletta Winsemius, senior-adviseur bij de RVS
Blogreeks De derde levensfase: Zorg voor de toekomst van thuiswonende ouderen
De maatschappelijke discussie over de derde levensfase is in volle gang. De RVS is een blogreeks gestart over welke concrete maatregelen & arrangementen nodig zijn om het potentieel van de derde levensfase te verzilveren. Hoe zorgen we voor de juiste beweging? Blogs van Johan Wakkie, Kees Penninx en leden van VeRS volgen.