Duo | MUMC+-bestuurders willen het verschil maken met preventie

“We hebben de ambitie om het nationale kennisinstituut te worden op het gebied van preventie en gezondheidsbevordering.” En dat gaat het Maastricht UMC+ ook lukken, zegt bestuursvoorzitter Helen Mertens. Het gaat dan niet alleen om preventie op het gebied van gezondheidszorg. “Echte impact maak je met preventie in die stadia daarvoor”, aldus bestuurder en hoogleraar gezondheidsbevordering Stef Kremers.

Helen Mertens en Stef Kremers door Friso Keuris

“Zorggerelateerde preventie is eigenlijk dweilen met de kraan open”, zegt Stef Kremers. Dus zetten de Maastrichtenaren zich volop in voor atypische activiteiten voor een umc, zoals gezond ontbijt op school, meer vakleerkrachten gym, kooklessen bij ouders thuis en pleiten ze bij gemeenten in Zuid-Limburg voor rigoureuze aanpassingen van hun stad of dorp. Helen Mertens: “Met meer groen, meer fietspaden en minder snackbars. Dat stimuleert mensen om gezonde keuzes te maken.”

“We zetten van oudsher hierop in en hebben veel kennis”, zegt Mertens. “Bovendien zijn we nauw aangesloten bij allerlei gezondheidsnetwerken.” Het idee om stevig te investeren werd vorig jaar geboren. Het Maastricht UMC+ had een financieel prima jaar achter de rug. “Die miljoenen had ik op de bank kunnen zetten, maar ik wilde met dat extra geld het verschil maken”, zegt Mertens. Het bestuur besloot om 10 miljoen euro in te zetten voor innovaties. Daarvan is nu 1,4 miljoen euro besteed aan veertien projecten op het gebied van preventie: Next Step was geboren.

Het Maastricht UMC+ heeft een goede track record op het gebied van gezondheidswetenschappen, door onder meer de geïntegreerde faculteit Health, Medicine and Life Sciences. “De crux zit er in om al die kennis in de praktijk te brengen”, vertelt Kremers. “Nieuw onderzoek is niet nodig. Er liggen genoeg bewezen preventiemethodes in de la. Laten we dat eens een keer uitrollen en opschalen, waar mogelijk landelijk. Zodat de Limburgers en Nederlanders er wat van merken.”

Het Maastricht UMC+ is de aanjager van die veertien preventieprojecten van Next Step: ze brengt alle partijen bij elkaar, zoals gemeenten, scholen, GGD, wijkraden, zorgverzekeraars, huisartsen, sportclubs en supermarktketens. Zijn rol is een coalitie te smeden die een bepaald preventieproject duurzaam van de grond tilt en waarbij de partijen zelf voor de blijvende voortgang en financiering zorgen. Als het project te traag gaat of dreigt te mislukken, komen Mertens en Kremers in beeld. Om met hulp, een stevig gesprek, kennis en soms een beetje geld het initiatief te reactiveren. Kremers: “Want dat is het probleem in Nederland. Er zijn genoeg bewezen preventiemethoden en er is voldoende geld, maar slechts voor één of twee jaar. Daarna stopt het altijd vrij snel, omdat er geen duurzame implementatie is ontwikkeld. Wij gaan door waar anderen stoppen.” Hij vervolgt: “We slagen er in preventieland niet in om die borging goed voor elkaar te krijgen. Dat komt vooral omdat er geen incentives zijn om die stap te zetten. Het grootste probleem is gek genoeg niet eens financieel, maar het eigenaarschap. De echte wil van organisaties om te veranderen.”

Wat zijn de belangrijkste obstakels?

Kremers: “Huisartsen hebben een heel belangrijke rol als het gaat om preventie. Zij zien vaak als eerste een situatie waar preventie passend zou zijn. Maar ze nemen niet altijd die rol op zich vanwege drukte en tijdgebrek. Ze weten ook niet goed naar welke diëtist ze moeten doorverwijzen of wie een goede leefstijlcoach is. Nu komt het leefstijlloket er gelukkig, wij noemen het vitaliteitsloket. Dat helpt, zo is onze verwachting. Maar soms zijn gemeenten traag. Supermarkten hetzelfde verhaal.”

CZ en VGZ zijn de belangrijkste zorgverzekeraars in Zuid-Limburg. Hoe staan die erin?

Kremers: “Zorgverzekeraars staan er erg afwachtend in. Je moet altijd zelf met kennis, initiatieven en ideeën komen, voordat ze wellicht genegen zijn om langzaam over de brug te komen. Terwijl ik denk: jullie zijn de lachende derde.

Waar we wel samen stappen hebben gezet is de Academie voor Patiënt en Mantelzorg. Daardoor kunnen patiënten later naar een ziekenhuis voor een behandeling en zijn ze eerder weer thuis. Zorgverzekeraars zijn ook goedkoper uit met thuiszorg. Dan nóg is er terughoudendheid bij hen. Hoewel, het is wel aan het veranderen. Dat is ook een winstpunt van Next Step: zorgverzekeraars de meerwaarde van preventie in de praktijk te laten zien.

Ik denk dat het helpt dat het ministerie van VWS de laatste tijd direct en indirect meer druk en regie legt bij de verzekeraars. In onderlinge contacten tussen VWS en verzekeraars, maar ook met het IZA en GALA. VWS wijst hen erop dat ze de regierol op gebied van preventie dienen op te pakken. Wij als Maastricht UMC+ drukken dan op het juiste moment op het gaspedaal om vaart te maken, kennis te delen en contacten te leggen.

Ik zie ook dat er blokkades liggen binnen en buiten de eigen macht van partijen. Neem de uitwisseling van data. Dat is erg belangrijk als scholen bijvoorbeeld met een gemeente, supermarkten, GGD en de huisartsen iets van de grond willen krijgen. Wat een problemen levert dat op, de data-uitwisseling! Er zijn vele problemen: juridisch, technisch en privacy-issues.”

Waarom is het de taak van een ziekenhuis om te zorgen voor een goed ontbijt en meer fietspaden?

Mertens: “Ten eerste zijn we verantwoordelijk voor preventie in de zorg. We hebben bijvoorbeeld het Beweeghuis, waarbij we hebben aangetoond dat we betere patiëntenzorg leveren als we aanzienlijk minder knie- en heupprotheses doen. Tweede doel van onze missie is verbetering van de gezondheid in de regio. Als je daar vooruit- gang wilt maken, moet je de wijken in. Dan moet je domeinoverstijgend aan de gang.”

De basis van een goede gezondheid ligt in de opvoeding. Hoe betrekken jullie ouders bij de veertien preventietrajecten?

Mertens: “Het probleem is vaak een combinatie van leefomgeving, gebrek aan kennis en financiële onzekerheid bij mensen. Ze wonen vaak in wijken waar ongezonde voeding makkelijk te koop is. Door hun lage inkomen kunnen ze de energienota niet betalen of zitten in de kou, worden ziek en gaan hun kinderen minder naar school gaan en lopen een leerachterstand op.”

Hoe pak je dat fundamentele probleem aan? Het Maastricht UMC+ gaat er niet voor zorgen dat de inkomens met honderden euro’s omhoog gaan, waardoor mensen hun energierekening kunnen betalen en verhuizen naar een betere wijk.

Kremers: “We hebben programma’s als ‘goedkoop gezonde voeding’ ontwikkeld. Daarmee kunnen mensen met hetzelfde of minder geld gezondere voeding kopen en bereiden. Ouders spelen een spilrol. Want je kunt allerlei programma’s bijvoorbeeld op school doen, maar als ouders er niet in meegaan heb je nog niks. Als kinderen steeds in een thuisomgeving komen waar andere keuzes worden gemaakt op het gebied van voeding en beweging schiet je nog niets op.

Er zijn projecten op school voor een gezond ontbijt en we leren ze water drinken. We horen vaak dat water voor honden is en dat ouders vinden dat je dat niet moet geven aan kinderen. Ouders moeten daarin dus meegenomen worden. Niet top-down. Het mooiste is als een kind op een gegeven moment thuis aan zijn moeder vraagt om een glas water.”

Mertens: “We komen bij mensen thuis. We houden kookworkshops. We gaan naar kruidentuinen om samen te oogsten en te leren dat je met kruiden ook gezond eten smakelijk kunt maken – en dat dat beter is dan met zout. Het helpt vaak als je in een echte achterstandswijk iemand uit hun eigen gemeenshap meeneemt, een soort buddy. Dat werkt heel goed.”

Jullie hebben jezelf twee jaar de tijd gegeven om die veertien projecten een headstart te geven, zodat ze vanaf het najaar van 2024 vanzelf lopen. Hoe staat het ermee?

Mertens: “Soms moeizaam. Maar we zien trajecten die echt goed gaan. We zijn blij als de meerderheid succesvol wordt. Basisprobleem is het gevoel van verantwoordelijkheid nemen. Ik zie vaak dat partijen naar elkaar wijzen: ‘Waarom kijk je naar ons? Dat ligt aan Coca Cola, Unilever of de gemeente! Niet aan ons!’ Dat soort discussies voeren we voortdurend.

Toch gaat het de goede kant op. Oké, het gaat langzaam, maar sneller dan in de rest van Nederland. Onze regio is een ideale proeftuin. Zuid-Limburg heeft veel inwoners met een lage sociaal-economische status, mindere gezondheid, veel laaggeletterden, een kortere levensverwachting en relatief veel chronisch zieken. Als preventie hier niet van de grond komt, komt het in de rest van het land ook niet van de grond.”

Wat gebeurt er met het Maastricht UMC+ als preventie een groot succes wordt? Als uw umc over tien jaar de helft minder patiënten heeft?

Mertens: “Dat is een mooie utopische gedachte. Minder zorgvraag helpt ons alleen maar, want nu is het dweilen met de kraan open. Daar moeten we echt iets aan doen. Die kraan moet dichter. Er komt nog veel zorgvraag op ons af, zeker met de verdere vergrijzing.

Ik ben helemaal niet bang dat we over tien jaar te weinig patiënten hebben. Maar als de winst van ons umc kleiner wordt door de succesvolle preventie, dan is dat maar zo. We hebben immers een maatschappelijke taak. Want als preventie slaagt, zal Zuid-Limburg en iedereen in Nederland daar alleen maar mee winnen.”

Helen Mertens

is sinds 2020 bestsuursvoorzitter van het Maastricht UMC+, waar ze in 2017 bestuurder werd. Ze is opgeleid tot gynaecoloog en haar loopbaan wordt gekenmerkt door een combinatie van directe patiëntenzorg, bestuur en management van zorgorganisaties en het opleiden van medisch personeel. In haar functie als bestuursvoorzitter van het MUMC+ is Mertens onder andere voorzitter van het Regionaal Overleg Acute Zorgketen Limburg en lid van het NFU-bestuur.

Stef Kremers

is sinds 2019 hoogleraar Gezondheidsbevordering en sinds 2021 lid van het bestuur van MUMC+ en vice-decaan van de Faculteit Health, Medicine and Life sciences van de Universiteit Maastricht.

Kremers studeerde Gezondheidswetenschappen en legde zich vanaf 2002 toe op preventie van obesitas, met name ten aanzien van de rol van omgevingsfactoren bij voeding en bewegen. Van 2013 tot 2018 was hij hoogleraar Preventie van Obesitas aan de Universiteit Maastricht.

Ongezonde regio Zuid-Limburg

Zuid-Limburg is waarschijnlijk de minst gezonde regio van ons land. Uit het recente regiobeeld bleek een fors aantal uitdagingen, zowel op fysiek als mentaal gebied. Naar verhouding hebben veel Limburgers een chronische aandoening en last van stress, angststoornis, depressie en eenzaamheid. Het relatief lage opleidingsniveau in deze regio zorgt voor lagere gezondheidsvaardigheden en lagere inkomens. Bovendien zijn de gezondheidsverschillen tussen wijken, dorpen en steden groot, blijkt uit het regiobeeld. Daardoor hebben Limburgers een hoog zorggebruik, zowel in het zorgdomein als in de jeugdhulp en Wmo. Dat veroorzaakt een “groter wordende kloof” tussen zorgvraag en zorgaanbod, aldus het regiobeeld. Door de vergrijzing is het aantal mantelzorgers relatief beperkt.

Een domeinoverstijgende aanpak is noodzakelijk. Dat gebeurt, maar nog te veel op thema of te lokaal. Het aanbod van zorg en ondersteuning wordt als “onvoldoende samenhangend” ervaren.

Artikel opslaan