Bas Kodden: ‘De zorg creëert zijn eigen personeelstekort’

Beeld: New Africa / stock.adobe.com

Zet de paradijsvogels van je organisatie eens bij elkaar en vraag hen: “Wat zou je veranderen als je morgen mijn baan zou hebben? Jullie weten dat we moeten bezuinigen, hoe zouden jullie dat aanpakken?” Dat is een van de adviezen die Bas Kodden bestuurders en leidinggevenden geeft in zijn nieuwe boek Rebelleren moet je faciliteren.

Kodden is hoogleraar Leiderschap & Managementontwikkeling. Met ‘paradijsvogels’ doelt hij op de medewerkers van wie bekend is dat ze goed presteren, gemotiveerd en bevlogen zijn en zich echt inzetten voor de organisatie. “Als bestuurder loop je niet de hele dag op de werkvloer’ licht hij toe. “Je hebt geen idee wat er allemaal mogelijk is. Medewerkers, en zeker deze paradijsvogels, weten dat vaak veel beter.”

Controle en beteugeling  

Maar om deze ‘good rebels’, zoals Kodden ze omschrijft, een kans te geven, moet je als leidinggevende wel door je angst en je ego heen. Je stelt je kwetsbaar op en dat vraagt om moed. “In plaats van je positie te gebruiken, geef je hem weg.” Volgens Kodden ontbreekt het leidinggevenden nogal eens aan die kwaliteiten en wordt de werksfeer momenteel op vele plekken gereageerd door angst en onzekerheden. Dat geldt voor alle sectoren maar zeker voor de zorg.

Masterclass Psychologie van leiderschap

Bas Kodden spreekt over zijn nieuwe boek tijdens de 2-daagse Skipr masterclass Psychologie van leiderschap. Tijdens zijn lezing leert u hoe u rebelleren faciliteert om optimale prestaties, creativeit en initiatief stimuleren en te benutten.

Verder op het programma: André Wierdsma over de psychologische en morele dimensie van leiderschap, Gabriël Anthonio over verbindend leiderschap met impact en Sandra Schruijer over de psychologie en sociale dynamiek achter interorganisationele samenwerking.

Meer informatie is hier te vinden

Met allerlei protocollen, verslagen en registratie proberen we de zorg zo goed mogelijk te laten verlopen en te voorkomen dat er fouten worden gemaakt. Volgens Kodden wordt vooral het tegendeel daarmee bereikt. “Medewerkers in de zorg hebben van oorsprong vaak veel passie voor hun vak. Maar momenteel zijn ze zo’n 40 procent van hun tijd bezig met bureaucratie en registratie. Dat gaat ten koste van de werkmotivatie en de resultaten. En de reactie daarop is nog meer controle en beteugeling. Zo ontstaat een vicieuze cirkel waarmee de zorg haar eigen personeelstekort creëert.”

Toxische werkomgeving

Ook leidinggevenden zijn vaak meer bezig met paperassen en vergaderingen dan met hun medewerkers. Met de afwezigheid van hun leiderschap creëren ze een toxische omgeving, meent Kodden. “Momenteel is één op de negen medewerkers actief bezig om collega’s en leidinggevenden het leven op de werkvloer onmogelijk te maken. Dan heb ik het onder meer over pesten, vileine opmerkingen maken en ondermijnend gedrag.” Kodden noemt deze medewerkers de ‘bad rebels’. “Dat kunnen professionals zijn die op een goede manier zijn begonnen maar het op een gegeven moment hebben laten afweten. Maar er zitten ook de meest dominante slangen bij die zo de kans krijgen om de staart af te bijten van de meest kwetsbaren.”

In 2011, toen Kodden promoveerde op het onderwerp, ervoer één op de acht medewerkers burn-out-klachten. Inmiddels is dat cijfer opgelopen naar één op vijf. Rebellie, non conformistische gedrag, is nodig om uit de systeemwereld te komen die we hebben gecreëerd, stelt Kodden. “Bovendien is non-corformisme gezond, ik heb er drie onderzoeken naar gedaan. Iedereen is uniek maar elke medewerker moet zich aanpassen aan al die regels en protocollen. Terwijl uit al mijn onderzoeken blijkt: als jij je continu moet aanpassen aan de norm van een ander, verlies je je autonomie en ga je er aan onderdoor.”

Klein beginnen

Kodden geeft al vijftien jaar les aan leidinggevenden en bestuurders over dit onderwerp. En die zien dit probleem ook wel, erkent hij, en knikken “ja en amen”. En doen vervolgens niets waardoor de situatie alleen maar verslechtert. Ook omdat leidinggevenden menen dat ze in hun eentje de cultuur en de regels in een organisatie niet kunnen veranderen. Met zijn boek moedigt Kodden hen aan om daar toch mee te beginnen. ‘Houd het klein’ is zijn advies (en tevens een van de oefeningen in het boek). “Besef dat je in een systeemwereld zit en bedenk wat jij zou kunnen doen om de bureaucratie te minimaliseren en de prestaties van je team te laten excelleren binnen die context. Loop je vergaderingen eens na. Vraag je af: waarom hebben wij deze vergadering of dit projectoverleg? Wat heeft dat met het werk te maken? Wat levert het op?”

Het boek Rebelleren kun je faciliteren is bedoeld voor bestuurders en leidinggevenden. En voor medewerkers die het hun leidinggevende cadeau kunnen geven. Kodden: ‘Medewerkers die hun leidinggevenden dit boek aanbieden, kunnen aangeven: “Joh, er staan allerlei oefeningen in die gaan over het bevorderen van ons werkgeluk, prestaties en innovatief vermogen. Zullen we die oefeningen eens samen doen? Als die leidinggevende daar vervolgens geen tijd voor of zin in heeft dan weet je: het draait alleen maar om jouw positie en ego en niet om het welzijn van ons medewerkers. Er zijn maar weinig medewerkers die dit tegen hun leidinggevende durven te zeggen. Dat doe ik dan voor ze, onder andere met dit boek en dit interview.”