Het IKZ deed samen met Regionaal Informatie- en Expertise Centrum Oost Nederland (RIEC ON) onderzoek naar de verwevenheid tussen criminaliteit en zorg in Twente. Aanleiding hiervoor was een eerder onderzoek naar strafrechtelijke antecedenten van bestuurders bij zorgorganisaties dat het IKZ in 2019 heeft gepubliceerd. Hieruit bleek een verband tussen zorgfraude en antecedenten: bij ongeveer de helft van de onderzochte bestuurders was sprake van een eerdere veroordeling waarbij een straf is opgelegd.
Het onderzoek richt zich op 22 zorgorganisatie waarbij in de periode 2017 t/m 2019 indicaties voor ondermijnende criminaliteit werden gevonden. De onderzoekers menen dat het in werkelijkheid om nog meer zaken zal gaan. Na de start van deze studie zijn bij het RIEC ON tientallen nieuwe casussen van zorgorganisaties met signalen van ondermijnende criminaliteit binnengekomen.
Hennepteelt
De zorgorganisatie blijken vooral vaak betrokken te zijn bij hennepteelt, maar ook bij witwassen, belastingfraude, uitkeringsfraude, illegaal gokken, het faciliteren van criminele activiteiten en seksuele uitbuiting van cliënten. Oook uitkeringsfraude, mensensmokkel, belastingfraude, bezit en verkoop van illegale wapens, illegaal gokken en lidmaatschap van een Outlaw Motorcycle Gang (OMG) komen voor. In de helft van de gevallen blijken bestuurders, eigenaren, aandeelhouders of vennoten eerdere veroordelingen op zak te hebben.
“Omdat geregeld ‘katvangers’ worden ingezet kunnen personen die daadwerkelijk de leiding voeren en antecedenten hebben, onder de radar blijven”, schrijven de onderzoekers hierover. “Het is dus mogelijk dat bij meer zorgorganisaties personen met antecedenten in relatie tot ondermijnende criminaliteit een leidende rol hebben.”
Zorgfraude
Criminelen lijken vooral aangetrokken door bepaalde typen zorg. De zorg werd met name geboden binnen de Wlz, de Wmo en/of de Jeugdwet. Vaak ging het om zorgvormen, zoals begeleiding, die samengaan met een wooncomponent (zoals beschermd en begeleid wonen), waardoor cliënten voor hun woonruimte afhankelijk zijn van de zorgaanbieder. De cliënten waren veelal jongeren of ouderen met een extra kwetsbaarheid door bijkomende problematieken, zoals verslavingsproblematiek. Bij meer dan de helft van de zorgorganisaties die criminele activiteiten ontplooien, blijkt ook zorgfraude plaats te vinden en onveilige zorg te worden geleverd.
De zorgorganisaties die zich bezighouden met criminaliteit zijn meestal bv’s en eenmanszaken. Ze zijn klein tot middelgroot wat betreft het aantal werknemers en cliënten. Daarentegen is de omzet meestal relatief hoog en hebben de zorgorganisaties meestal cliënten met hoge indicaties en zorgbudgetten. De zorgorganisaties maken vaak deel uit van een netwerk van verschillende bedrijven; zowel zorgorganisaties als andere organisaties in bijvoorbeeld vastgoed, horeca, transport of goudhandel met daarboven diverse holdings, waarbij de verschillende bedrijven op naam staan van familieleden. Geld wordt tussen de verschillende bedrijven over en weer overgeheveld, waardoor geldstromen moeilijk te volgen zijn.
Concurrentiekracht
De combinatie van criminaliteit en zo is om meerdere redenen zeer onwenselijk, stellen de onderzoekers. Zorggeld lekt weg naar andere doeleinden dan zorgverlening en verdwijnt binnen criminele circuits. De betaalbaarheid van de zorg staat onder druk, het zorggeld is hard nodig voor goede en toegankelijke zorg. De ondermijnende criminaliteit blijkt bovendien de zorgverlening en kwaliteit van zorg te raken, waardoor de ernst voor cliënten die met dergelijke zorgaanbieders te maken krijgen groot is. Kwetsbare cliënten met veelal een zware zorgindicatie en bijkomende problematieken ontvingen niet de kwantiteit en kwaliteit van zorg die ze nodig hadden.
De verwevenheid van criminaliteit en zorg tast de integriteit van de zorgsector aan en leidt tot ontwrichting van de sector. Geld dat via criminele activiteiten wordt verkregen geeft een hogere omzet en hiermee een grotere concurrentiekracht ten opzichte van zorgorganisaties met een legaal verkregen omzet. “Omwille van de veiligheid van cliënten en de grote bedragen die in de zorgsector omgaan is het van belang dat gekeken wordt naar een effectieve aanpak van de problematiek van ondermijnende criminaliteit verweven met zorg”, concluderen de onderzoekers dan ook.
Wetsvoorstel
De opdrachtgever van het onderzoek, de Taskforce Integriteit Zorgsector (TIZ), richt zich op fraude in de zorg. Ondermijnende criminaliteit is primair geen onderwerp voor de taskforce. De TIZ wil de informatie uit dit onderzoek benutten om een breder beeld te krijgen van wat er speelt in relatie tot de zorg.
“In dit verband verkent de VNG (Vereniging Nederlandse Gemeenten, red.), (..) met gemeenten en TIZ-partners de mogelijkheden voor een gezamenlijke (regionale) interventie-aanpak’, zo laat de taskforce weten in een reactie op het onderzoek. “VNG zal de bevindingen van onderhavig rapport in deze verkenning meenemen. Tot slot blijkt uit het rapport het belang van zorgvuldige gegevensuitwisseling bij de aanpak van zorgfraude. Op dit moment ligt het Wetsvoorstel bevorderen samenwerking en rechtmatige zorg (Wbsrz) ter behandeling in de Tweede Kamer voor, met waarborgen voor een zorgvuldige gegevensuitwisseling tussen de TIZ-partners.”
Weer een artikel over dit onderwerp, na onderzoeken van onder andere FTM. Prima. Wat mij verbaast: er wordt gesproken over met name de WLZ, Jeugd en WMO. En dat er weinig kwaliteitseisen zijn. Maar dat is niet zo, het gaat mijns inzien om de controle. Gemeentes tuigen hele inkooporganisaties op inclusief contractmanagement. Lijkt mij goed om hier de eerste stap te maken: onderhoudt een goed contact tussen contractmanagement en contractant. Handhaaf goed op de toegangseisen. Want die zijn er wel. Ook is meer landelijke uniformiteit bij “aanbestedingen” wenselijk. Nu is het per gemeente/regio vaak een woud aan regels en normen. Trek dit recht, controleer en handhaaf.