Estland staat bekend als een sterk gedigitaliseerde samenleving. De communicatie tussen overheid en burger verloopt grotendeels digitaal en overheidsdiensten worden online aangeboden. Zo wordt er digitaal gestemd en worden ook zorg en welzijn online geregeld. De overheid, burgers en bedrijven vormen de krachtige driehoek die de digitale samenleving in Estland tot een succes maakt, waar de Europese buurlanden met grote interesse, bewondering en verwondering naar kijken.
Het is niet altijd zo geweest. Het land is een heel eind gekomen sinds het vanachter het IJzeren Gordijn tevoorschijn kwam. “De digitale samenleving is uit noodzaak ontstaan”, vertelt Ain Aaviksoo, topambtenaar op het ministerie van E-services en Innovatie in Estland. “Dat was de belangrijkste drijfveer. Estland werd onafhankelijk op het moment dat het internet ontsloten werd voor het grote publiek. In dat klimaat werd al het nieuwe direct omarmd als positief. Een tweede drijvende kracht achter de verandering, is een affiniteit die Estland van oudsher had met innovatie en technologie. Estland stond al langer bekend om zijn ingenieurschap.”
1800 e-services
De digitale samenleving was echter niet in een dag uit de grond gestampt. De grote verandering kwam rond de eeuwwisseling. “Er waren wat stoutmoedige besluiten van de premier voor nodig”, vertelt Aaviksoo. “Hij realiseerde zich dat Estland te klein en te arm was, om voor iedere tak van de overheid een eigen communicatiesysteem te hebben. Hij wilde dat de overheid zowel intern als naar de burger toe via één kanaal zou communiceren. Dat besluit werd dus op het hoogste niveau genomen.”
Dat Estland dat systeem ook zelf ging bouwen, had ook weer met de beperkte financiële middelen van het land te maken. “De (internationale) aanbieders van dit soort communicatiesystemen waren voor ons simpelweg te duur. Dus besloot de overheid om zich te wenden tot de eigen ingenieurs en ontwikkelaars, maar ook tot private Estse bedrijven”, zegt de topambtenaar. “Cybernetica, het bedrijf dat het systeem uiteindelijk heeft gebouwd is van oorsprong ook een overheidsinstituut. Tegelijkertijd hebben private bedrijven altijd nauw met de overheid samengewerkt. Eind jaren ’90 is tien procent van de bevolking opgeleid om met computers te kunnen werken. Veel van deze trainingen werden gefinancierd door grote telecombedrijven en banken. Zij wisten dat ook zij groot profijt zouden hebben van een digitale samenleving.”
Op het moment biedt Estland zijn burgers 1800 e-diensten aan, die in de afgelopen twee decennia gaandeweg zijn ontwikkeld. Er wordt actief gebruik van gemaakt, benadrukt Aaviksoo, omdat ze praktisch en makkelijk te gebruiken zijn. “Er zijn in Estland nog maar drie zaken die je niet online kunt regelen en waarvoor je in levenden lijve moet verschijnen: een huwelijk, een scheiding of het verkopen van vastgoed.”
E-health
Veel van de e-diensten die Estland biedt, zijn voor het regelen van zorg en welzijn. De digitale verwerking van gezondheidsinformatie van burgers is natuurlijk bijzonder gevoelig. “Als we ook maar iets van veiligheidsproblemen zouden hebben op dit terrein, zou dat het hele systeem ondermijnen”, stelt Aaviksoo. “Privacy en dataveiligheid zijn een belangrijk deel van het gesprek hier. Daarom zijn verschillende belangengroepen, van patiënten tot IT-specialisten, bij iedere stap in de ontwikkeling betrokken geweest. Privacy en systeemveiligheid zijn ook voorwaarden voor de financiering van nieuwe projecten. Onze data-beschermingswet bevat ook al de regels die straks voor de hele Europese Unie gaan gelden onder de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). De burger heeft volledige toegang tot en controle over zijn of haar eigen data. Zo kan ieder individu ook controle uitoefenen over iedere aanbieder van diensten.”
Transparantie en vertrouwen zijn belangrijke factoren in de digitale samenleving. “Als je mensen vraagt of ze de overheid vertrouwen, zullen er veel ‘nee’ zeggen. Begrijpelijk, gezien de geschiedenis van Estland. Echter, als je ze vraagt of zij overheidsdiensten vertrouwen, zullen de meesten ‘ja’ zeggen, omdat ze deze diensten als nuttig ervaren en de middelen in handen hebben om zelf de overheid te controleren. Het helpt natuurlijk ook dat we tot nu toe nooit een groot datalek hebben gehad.”
Blijven werken
Hoewel Estland een heel eind is gekomen en een lichtend voorbeeld is voor hoe een digitale samenleving zou kunnen worden gebouwd, is het werk nooit af. “Op dit moment zien we dat we wederom een programma nodig hebben van de schaal van rond de eeuwwisseling”, zegt Aaviksoo. “Al is het alleen omdat er destijds nog geen mobiele apparaten waren. We moeten ook aan de basis blijven werken, aan het besef dat iedereen, ook individueel verantwoordelijk is voor systeemveiligheid. Daarom blijven we ook mensen bijscholen, van zorgmedewerkers tot politieagenten, zodat zij goed kunnen omspringen met de laatste ontwikkelingen in hun werk. Werkgevers nemen hierin ook hun verantwoordelijkheid en de trainingen zijn vaak ontwikkeld door universiteiten met financiering van de overheid.”
Voor landen als Nederland, waar de bevolking nieuwe technologieën omarmt, maar de toepassing in de (semi)publieke sector achterblijft, heeft Aaviksoo advies. “Behalve transparant zijn, moet je ook kwaliteit garanderen. Overheidsdiensten moeten naadloos op elkaar aansluiten en de communicatie met de overheid moet net zo makkelijk gaan als alle andere.”
Overheden en bedrijven moeten ook niet bang zijn voor de Europese privacywetgeving die in mei 2018 in werking treedt. “Het is echt een aanwinst voor Europa, omdat het de privacy zal beschermen, burgers beter inzage zal geven en meer vertrouwen zal kweken in systemen”, aldus de topambtenaar van het Estse ministerie van E-services en Innovatie.
—
Ain Aaviksoo spreekt op het Skipr-event Security & privacy – Digitale risico’s en regelgeving in de praktijk, op 18 januari in de Jaarbeurs in Utrecht. Is uw organisatie gewapend tegen cyberaanvallen? Bent u volledig op de hoogte van de wet- en regelgeving? Loopt u kans op boetes van 10 of 20 miljoen? En wilt u een blik werpen in de toekomst en alles te weten komen over de meest geavanceerde digitale maatschappij ter wereld: Estland?! Het Skipr congres over security & privacy biedt u de kans om in één dag een goed beeld te krijgen van de risico’s en de mogelijkheden.
