De VNG heeft het IZA in 2022 ondertekend met als voorwaarde dat er een oplossing komt voor het zogeheten ‘ravijn’. In 2026 gaan de financiële inkomsten van gemeenten scherp omlaag. Dit komt doordat het Rijk dan overstapt op een andere methode om gemeenten te financieren. Volgens de VNG heeft het Rijk dat eenzijdig besloten in het Coalitieakkoord. De toegezegde compensatie van één miljard euro vindt de VNG ontoereikend. Gemeenten hebben de IZA- en GALA-akkoorden (Gezond Leven) ondertekend met als voorwaarde dat het ‘ravijn’ van tafel gaat.
Haaks op IZA-akkoord
Tegen die achtergrond vindt de VNG het onbegrijpelijk dat VWS een greep uit het Gemeentefonds wil doen om het tekort op de Wlz te dichten. Dat staat in de ogen van gemeenten haaks op IZA en GALA. Minister Conny Helder voor langdurige zorg en staatssecretaris Maarten van Ooijen van VWS concluderen in een Kamerbrief dat gemeenten geld overhouden op beschermd wonen in de de Wet maatschappelijke opvang (Wmo). Dat komt door de grote uitstroom van ggz-patiënten naar de Wlz.
Greep uit Gemeentefonds
Maar voor gemeenten is het onacceptabel als VWS geld uit het Gemeentefonds haalt om de onverwachte hoge instroom van ggz-patiënten in de Wlz te financieren. “Voor gemeenten staat buiten kijf dat een uitname uit het Gemeentefonds als oplossing voor een budgettair tekort aan rijkszijde onacceptabel is”, aldus de VNG.
Ggz-patiënten naar de Wlz
Het conflict tussen VWS en VNG is op scherp gezet door de instroom van ggz-patiënten in de Wlz. Die is volgens minister Helder en staatssecretaris Van Ooijen nog steeds veel hoger dan aanvankelijk verwacht. De Wlz is in 2021 opengesteld voor mensen die vanwege een complexe psychische stoornis permanent toezicht of 24 uur per dag zorg in de nabijheid nodig hebben. Tot 2021 vielen ze alleen onder beschermd wonen in de Wmo. Daar waren ze in 2015 terechtgekomen nadat de AWBZ werd vervangen door de Wlz. Bij die gelegenheid zijn alle ggz-patiënten overgeheveld vanuit de AWBZ naar ofwel de curatieve zorg (Zorgverzekeringswet) of de Wmo.
Wlz open voor ggz
Al direct na de overgang van beschermd wonen naar de Wmo ontstond er discussie of een groep van complexe ggz-patiënten daar wel op hun plek was. Het gaat om mensen met complexe ggz-problematiek die baat hebben bij rust en stabiliteit op het gebied van wonen en zorg. Uiteindelijk besloot voormalig staatssecretaris Paul Blokhuis van VWS dat een beperkte groep ggz-patiënten toch naar de Wlz kon. Het onderzoeksbureau HHM schatte destijds dat het om maximaal 12.000 mensen ging. Door diverse partijen, waaronder de Nederlandse ggz, is gewaarschuwd dat die inschatting aan de lage kant was. In de praktijk bleek dat ook al snel.
Instroom ggz-patiënten
De instroom van ggz-patiënten blijft onverminderd hoog, blijkt uit recent onderzoek van Significant. In 2022 bedroeg die per maand tussen de 300 en 400 mensen. Op basis van de demografische groei zou de instroom circa 40 patiënten per maand zijn. Per 1 januari 2023 hebben in totaal circa 27.000 mensen een indicatie voor ggz-wonen in de Wlz ontvangen. Veruit het grootste deel is afkomstig uit de Wmo. Het gaat dus vooral om een verschuiving van ondersteuning en beschermd wonen vanuit de Wmo naar zeer intensieve zorg in de Wlz. De bewindslieden suggereren in de Kamerbrief dat financiële prikkels mogelijk een rol spelen, want de tarieven voor ggz-wonen in de Wlz zijn 20 procent hoger dan de Wmo-tarieven voor beschermd wonen.
1 miljard extra uitgaven Wlz
De grote instroom van ggz-patiënten in de Wlz heeft tot geleid tot een miljard euro aan extra uitgaven bovenop de ramingen. Door de leegloop uit beschermd wonen zijn er inmiddels meer ggz-patiënten in ggz-wonen in de Wlz dan in de Wmo. Helder en Van Ooijen concluderen uit het Significant-onderzoek dat gemeenten daardoor geld overhouden. Ze krijgen daarvoor 1,5 miljard euro uit het Gemeentefonds. Terwijl de uitgaven voor 2022 naar schatting 1,25 miljard euro bedragen.
VNG: nader onderzoek
Maar een greep uit het Gemeentefonds is wat betreft de VNG dus niet aan de orde. Gemeenten willen eerst een betere analyse naar wat er precies aan de hand is rond de hoge instroom van ggz-patiënten in de Wlz. Het onderzoek van Significant vinden ze ontoereikend. Bovendien wijst de VNG erop dat de onderzoekers zelf allerlei slagen om de arm houden wat betreft de genoemde bedragen. Op 21 april beslist de VNG-bestuur over bestuurlijke afspraken over de ggz-patiënten in de Wlz. De VNG heeft de brief aan de Tweede Kamer geschreven, omdat de thematiek al eerder aan bod komt op het Kamerdebat op 19 april over ggz/suïcide.
De Nederlandse ggz
De Nederlandse ggz is niet verrast grote instroom van ggz-patiënten in de Wlz. De brancheorganisatie heeft VWS er bij herhaling op gewezen dat het grootste deel van deze patiënten voor 2015, dus nog in de AWBZ, al voldeed aan Wlz-criteria. In 2014 ging het om ruim 46.000 mensen met een AWBZ-indicatie voor langdurige ggz. Het ministerie heeft de instroom dus onderschat. Wel werkt de Nederlandse ggz mee aan bestuurlijke afspraken. Die moeten ervoor zorgen dat wie recht heeft op ggz-zorg vanuit de Wlz deze ook krijgt. Ook is het niet de bedoeling om mensen die beter zijn geholpen in de Wmo en Zvw, niet onnodig in de Wlz te laten instromen. Zij kunnen beter vanuit gemeenten (Wmo) en verzekeraars (Zvw) de benodigde ondersteuning en zorg krijgen.
Alle steun!