Marktwerking heeft geen zichtbaar effect op de productiviteit in de zorgsector. Dat blijkt uit een onderzoek naar sturing en productiviteit in de publieke sector, in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Het verbeteren van de productiviteit is wel een doel van de introductie van gereguleerde marktwerking in de zorg.
Het onderzoek is uitgevoerd door het Centrum voor Innovaties en Publieke Sector Efficiëntie Studies (IPSE/TU Delft/CAOP) en de Leerstoel ‘Productiviteit in de Publieke Sector’ (Erasmus Universiteit/CAOP). De resultaten zijn gepubliceerd in het boek Productiviteit van overheidsbeleid: deel II, De Nederlandse zorg 1980-2013.
Regulering
Het ontbreken van een effect op de productiviteit is een gevolg van het feit dat er in de Nederlandse zorg geen volwassen vorm van marktwerking bestaat, stellen de onderzoekers. “Allerlei vormen van vergaande regulering ondermijnen een effectieve marktwerking”, zo is te lezen in het boek. “Ook daarom is het eigenlijk niet mogelijk een duidelijke uitspraak over de effecten van gereguleerde marktwerking te doen.”
In de ziekenhuissector, die in de onderzochte jaren de grootste productiviteitsgroei doormaakte, is de marktwerking volgens de onderzoekers “gesmoord door het Hoofdlijnenakkoord in 2012, waardoor men in feite terugkeert naar een vorm van budgettering”.
Schaalvergroting schiet door
Instellingen in de zorgsector zijn in de afgelopen decennia veel groter geworden. De schaal van de ziekenhuizen neemt tussen 1985 en 2013 met ruim een factor 5 toe. Voor een groot deel is dit het gevolg van de vele fusies in de zorg.
Van deze schaalvergroting gaan volgens de onderzoekers negatieve effecten uit. “De schaalvergroting manifesteert zich sluipenderwijs. Zo toont onderzoek aan dat maar liefst 5 procent van de productiviteitsgroei in de ziekenhuizen tussen 2003 en 2009 verdampt door de schaalvergroting.”
Effect overheidsbeleid beperkt
De productiviteitsontwikkeling in de zorg loopt tussen 1980 en 2013 per sector sterk uiteen. Absolute koploper is de ziekenhuissector. Daar stijgt de productiviteit tussen 1980 en 2013 met 83 procent. Dat is veel hoger dan in de Geestelijke Gezondheidszorg (+29 procent) en de sector Verpleging, Verzorging en Thuiszorg (+5 procent). De productiviteit in de Gehandicaptenzorg is in 2013 lager dan in 1980 (-14 procent).
De sterke, marktconforme productiviteitsgroei van de ziekenhuizen is vooral technologisch gedreven, stelt het onderzoek vast, maar ook bekostigingsprikkels spelen een rol. Dit is de belangrijkste bijdrage van de overheid aan de productiviteitsgroei in de zorg. Verder is het effect van overheidsbeleid beperkt geweest.
Budgettering draagt op de korte termijn bij aan een hogere productiviteit. Op de lange termijn heeft budgettering echter een negatief effect op de productiviteitsgroei. Blijkbaar levert budgettering geen structurele verbeteringen in het productieproces op, door bijvoorbeeld het toepassen van kostenbesparende innovaties, aldus de onderzoekers.
