De zorg is niet ingericht op de groeiende groep patiënten en cliënten met meerdere zorg- en ondersteuningsvragen. Segmentering en specialisering maken dat steeds meer mensen verdwalen of tussen wal en schip vallen. De Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) pleit in het rapport ‘Het heft in eigen handen’ daarom voor “een fundamentele verandering in denken en doen”, waardoor patiënten grip op eigen zorg en leven krijgen.
Volgens de RVS gaan in het huidige stelsel de organisatie en financiering vaak uit van enkelvoudige problemen die monodisciplinair kunnen worden aangepakt met één zorgaanbieder, die eindverantwoordelijk is voor goede zorg. Die veronderstelling ligt ook ten grondslag aan veel wetgeving in het zorg- en het sociale domein. De praktijk leert volgens de RVS echter dat steeds meer mensen kampen met een waaier van sociale, medische en psychische problemen, die alleen in samenhang kunnen worden aangepakt.
Aanbodgedreven
Voor zover hier aandacht voor is beperkt deze zich vaak tot allerlei constructies, zoals ketens, transferverpleegkundigen, casemanagers, convenanten en samenwerkingsafspraken. “Erg aanbodgedreven”, oordeelt de RVS. De raad kiest voor een omkering en pleit er voor om de individuele wensen, noden en mogelijkheden van meervoudige zorgvragers als uitgangspunt te nemen voor de inrichting van keten van zorg en ondersteuning. Adequate omgang met ingewikkelde vragen en zorgbehoeften zou de norm moeten zijn en de basis voor goede zorg, vindt de RVS.
Zorgleefplan
Een essentieel hulpmiddel hierbij is het zogeheten ‘zorgleefplan’. Niet alleen kunnen patiënten en cliënten met dit digitale dossier zelf zicht houden op hun zorg en ondersteuning, maar ze kunnen deze ook aansturen. Daarbij gaat het om zowel formele zorg en ondersteuning als om informele zorg van mantelzorgers of vrijwilligers. Een duidelijke juridische verankering moet er voor zorgen dat zorgverleners meewerken. Zorgvragers die niet willen of kunnen werken met een zorgleefplan, moeten ondersteund worden door een gevolmachtigde of een regiebehandelaar.
Een belangrijke voorwaarde is voor de RVS het bundelen van financieringsstromen. Bijdragen uit de Zvw, Wlz, Wmo en Jeugdwet zouden in een betalingsbundel moeten samen komen. Professionals zouden daarnaast de ruimte moeten krijgen om voorbij de grenzen van de eigen discipline en organisatie te kijken.
Urgentie
Het rapport werd bij de presentatie in Den Haag enthousiast ontvangen. Gastspreker Felix Rottenberg, ervaringsdeskundige en bestuurder bij de Stichting Odensehuis en Cliëntenraad AMC, sprak van een “verdomd goed rapport waar de urgentie vanaf spat”. Wel waarschuwde hij voor nieuwe beleidsmatige ‘misfits’, zoals de introductie van een aparte regiebehandelaar naast de al bestaande zorgverleners.
RVS-voorzitter Pauline Meurs benadrukte dat de RVS juist wars is van nieuwe actoren en structuren. “Laten we vooral geen overkoepelende casemanagers aanstellen, maar accepteren dat er schotten en grenzen zijn. Nieuwe structuren of samenhangende zorgmodellen leiden in de praktijk vaak weer tot nieuwe schotten en grenzen. Ons gaat het om meer wendbaarheid. Zo nu en dan zul je door de schotten heen moeten breken en geitenpaadjes maken.”
Of het nieuwe kabinet dit goed begrepen heeft, betwijfelt Meurs. “Het nieuwe kabinet maakt geld vrij voor onafhankelijke cliëntondersteuning. Dat willen we als raad juist niet. We zien liever geen nieuwe entiteit, maar iemand naast de patiënt.”
Om naast de zorgvrager te kunnen staan en effectief samen te werken is extra scholing wat Rottenberg betreft onmisbaar. “Netwerken zou een verplicht onderdeel moeten worden van de periodieke bijscholing van artsen en zorgprofessionals. Ziekenhuizen kunnen in dat opzicht nog veel leren van de eerste lijn.”
Regieassistent
Mantelzorger Cora Postema vroeg in Den Haag aandacht voor het naastenperspectief. “Om onduidelijkheden over verantwoordelijkheden weg te nemen pleit ik voor de introductie van de regieassistent in plaats van mantelzorger. Ook zou ik ook liever van een ‘leefhulpplan’ praten dan van een ‘zorgleefplan’. Zodra je het zorg noemt, maak je het hopeloos ingewikkeld. Bovendien moeten niet alleen professionals beter worden toegerust om met meervoudige vragen om te kunnen gaan, ook de hulpvrager en regieassistent verdienen scholing.”
Internist Stephanie Klein Nagelvoort-Schuit, tevens afdelingshoofd SEH van het Erasmus MC, toonde zich opgetogen over de raakvlakken met de toekomstvisie van beroepsvereniging Federatie van Medisch Specialisten. “Ook in de Medisch Specialist 2020 is netwerkgeneeskunde een speerpunt. De hoeksteen daarvoor is digitale informatie-uitwisseling. We moeten met het zorgleefplan van de RVS niet een nieuw dossier creëren waarmee we informatie nog meer verspreiden.”
Verschillen
Meurs beloofde de inzichten en kritische opmerkingen uit het veld mee te nemen in de verdere doorontwikkeling van de plannen. En passant had de RVS-voorvrouw ook nog een pluim voor het nieuwe kabinet, dat gelijktijdig met de RVS amper een paar kilometer verderop in Den Haag eigen plannen in de vorm van het regeerakkoord presenteerde. “De partijen hebben afgesproken om medisch-ethische kwesties niet dicht te timmeren, maar om met respect voor verschillen meningen uit te wisselen en te waarderen. Dat spreekt ons aan, dat is het Leitmotiv van de RVS; ieder mens is anders en wil anders bejegend worden met respect voor verschillen.” Waarmee ook de meervoudige zorgvrager nog een hart onder de riem gestoken kreeg.
