Dat is te lezen in het trendrapport ‘Op het tweede gezicht: Een blik op ontwikkelingen in de ggz’ van Stichting FWG dat maandag is gepresenteerd. Het rapport richt zich op vakinhoudelijke ontwikkelingen in de geestelijke gezondheidszorg, op de organisatie van de zorg, hoe die twee op elkaar ingrijpen en welke impact dat heeft op het werken in de sector.
Zorgvraag neemt toe
Cijfers schetsen het beeld van een sector die steeds meer te doen krijgt. De zorgvraag neemt toe. Van de Nederlanders had 18 procent last van één of meer psychische aandoeningen. Van deze mensen bezocht niet iedereen de ggz in de afgelopen 12 maanden. Van de Nederlanders krijgt 43 procent minstens één psychische aandoening. Niet alleen de psychische klachten en stoornissen, maar ook het zorggebruik nam de afgelopen jaren flink toe, zo is te lezen in het rapport. Het gebruik van ggz-zorg steeg van 6 procent in de periode 2007-2009, naar 10 procent in de periode 2019-2022. Deze toename is niet te verklaren door veranderingen in demografische kenmerken in de bevolking over de tijd.
“Opvallend is dat de groei binnen de ggz de afgelopen jaren vooral plaatsvond binnen de basis-ggz en de poh-ggz (praktijkondersteuner ggz bij de huisarts), waar lichtere vormen van ggz-problematiek behandeld worden, en veel minder binnen de gespecialiseerde ggz. Zo steeg in de periode 2015-2018 het aantal cliënten bij de poh-ggz met 25 procent, in de basis-ggz met 11 procent en in de gespecialiseerde ggz met 3 procent; de uitgaven stegen met respectievelijk 25 procent, 23 procent en 11 procent.”
Personeelstekort
Met de zorgvraag neemt ook het (voorspelde) personeelstekort toe, van 4200 mensen in 2022 naar 9300 in 2030. Verreweg de meeste werkenden in de ggz zijn in loondienst bij een werkgever, 98 duizend van de 113 duizend. Maar het aantal zelfstandigen in de ggz nam tussen 2017 en 2022 met 35 procent toe, van bijna 13.000 in 2017 tot meer dan 17.000 in 2022. “De groeiende groep zelfstandigen heeft de vrijheid om geen acute zorg te verlenen en/of onregelmatige diensten te draaien, waardoor de druk op medewerkers bij reguliere ggz-organisaties toeneemt”, aldus de onderzoeker.
Kwaliteitsstandaarden en praktijk
De schaarste en de groeiende werkdruk die zo ontstaat heeft impact op het werken in de ggz. “De groeiende wachtlijsten kunnen ervoor zorgen dat de klachten van cliënten verergeren en de behandeling complexer of minder succesvol wordt. (..) De discrepantie tussen kwaliteitsstandaarden en de haalbaarheid in de praktijk neemt toe. Voor veel zorgmedewerkers zal er vaker een intern conflict optreden tussen welke zorg men zou willen leveren en wat er mogelijk is in de context van schaarste. Dit kan leiden tot ‘morele stress’”, aldus de onderzoekers.
Holistische aanpak
De impact van de werkdruk staat in contrast met de zorginhoudelijke ontwikkelingen in de ggz. Zo verkiest men steeds vaker een holistische aanpak, waarbij niet de aandoening centraal staat maar de mens in zijn totale context. Cliënten zelf dragen bij aan de veranderingen in de ggz. Hun perspectief en inbreng wordt vaker gehoord en gewaardeerd, en zij krijgen daardoor een andere positie binnen het systeem. Niet langer (enkel) als ontvanger van zorg, maar als medevormgever van de zorg.
Maatschappelijke problemen
Om deze holistische aanpak te laten werken moet de ggz niet in zijn eentje aan de hele zorgvraag willen voldoen. Aan de stijgende zorgvraag liggen ook brede, maatschappelijke problemen ten grondslag. “De toenemende (kansen)ongelijkheid, de klimaatcrisis, corona, bestaansonzekerheid, de woningnood, de opvang van migranten, het maakbaarheidsideaal en prestatiedruk: ze hebben allemaal hun weerslag op de psychische gezondheid van mensen”, stellen de onderzoekers.
De ggz reageert hierop door meer samen te werken met andere partijen en te verbreden, zien de onderzoekers. “We zien dan ook allerlei initiatieven die zich richten op een brede benadering en aanpak. Denk aan samenwerking met het sociaal domein, de opkomst van netwerkzorg en de groei van laagdrempelige, online zelfzorg. Een brede maatschappelijke coalitie roept op om fors te investeren in de mentale gezondheid van de bevolking van jong tot oud, in de hoop dat meer veerkracht de instroom in de ggz vermindert. Maar dat daarmee de problemen niet zijn opgelost, is duidelijk.”
Bestaanszekerheid
Tot slot beschrijven de onderzoekers hoe uit verschillende hoeken wordt gepleit om maatschappelijke problemen bij de bron aan te pakken. Op de jaarconferentie van de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving in september 2022 besloten de aanwezigen unaniem dat bestaanszekerheid ‘de riolering van de tweeëntwintigste eeuw’ is. “Geen medische doorbraak, maar wel een ontwikkeling die enorme gezondheidswinst voor heel veel mensen oplevert, zoals de riolering destijds deed. Een maatschappij waarin iedereen mee kan doen en waar maatschappelijke problemen die een weerslag hebben op de psychische gezondheid van burgers, adequaat worden opgepakt en zo mogelijk worden voorkomen. Recent pleitten zorgbestuurders, hoogleraren en prominenten in een brief aan minister Schouten van Armoedebeleid en staatssecretaris Van Ooijen van Volksgezondheid voor een brede opvatting van het begrip ‘bestaanszekerheid’. Niet alleen voldoende inkomen is van belang om gezond te blijven, ook de mogelijkheid tot gezond eten, onderwijs en veilig wonen en werken zijn daarvoor essentieel.”
Beschouwing
Het rapport werd maandag aangeboden aan prominenten uit de ggz. Ruth Peetoom (voorzitter de Nederlandse ggz), Elfi Rookhuizen (Chief Nursing Officer Arkin), Sam Schoch (bestuurder GGZ Rivierduinen) Marcel Krijgsheld (NZa), Heleen Wadman (oprichter InBegrepen en ervaringsdeskundige ggz) en Gijs Coppens (OpenUp en iPractice) namen het eerste exemplaar van het FWG Trendrapport GGZ in ontvangst.
De zes genodigden kregen het trendrapport uit handen van Astrid Westerbeek, directeur-bestuurder bij Stichting FWG. Zij leidde een rondetafelgesprek, op basis van de beschouwing in het trendrapport. Een belangrijke vraag die besproken werd: ‘Voor wie is de ggz?’. Iedereen benadrukte dat in tijden van schaarste de mensen met complexe problematiek prioriteit zouden moeten hebben. Maar dit zien we in de praktijk niet altijd terug. Marcel Krijgsheld: “Ook lichte problematiek kan noodzakelijke ggz-zorg zijn. Die scheiding is niet zwart-wit.”
De kracht van de ggz is dat deze midden in de maatschappij staat. Sam Schoch: “Er spelen vaak problemen als bestaansonzekerheid, huurachterstand en eenzaamheid. Maar deze maatschappelijke opgave moeten we niet incorporeren in de opdracht van de ggz.” Ruth Peetoom: “Veel problemen zijn maatschappelijke problemen in een mentale jas.” Heleen Wadman: “Het is belangrijk om goed te kijken naar wat iemand écht nodig heeft. Maar je kan iemand niet gelukkig maken.”
Het FWG Trendrapport GGZ is vanaf 22 mei kosteloos te bestellen of te downloaden via www.fwg.nl/trendrapportGGZ
Toenemende vraag naar GGZ en toenemende schaarste aan GGZ Professionals! Toenemende maatschappelijke problematiek, toenemende vraag naar 1e lijnsGGZ en 2e lijns “BasisGGZ. Bij elkaar lijkt dit onoplosbaar. Als oud GGZ-beleidsbetrokkene zou ik voorheen een keuze voorgesteld hebben om in deze prioriteit te geven aan de 2e lijns Specialistische GGZ. Immers de overloop met “ontkerkelijking”, maatschappelijk werk, algemene keuze voor deeltijdbanen (> 2 opdrachtgevers per week ), instabiliteit van relaties ( > echtscheidingen), armoede ( voedselbanken ), enz enz zijn geen primaire gebieden voor GGZ deskundigheid. En bij schaarste: keuzen maken, toch? Een dragelijke werklast bieden in de GGZ lijkt me immers een prioriteit van FWG?
Paul de Niet
Wat een tendentieus artikel. Vol van aannames die weinig of niet onderbouwd zijn. Zou het bijvoorbeeld zo kunnen zijn dat de geringe groei van de GGZ samenhangt met de opgelegde omzetplafonds….?