Wetswijziging: gedragscode moet grensoverschrijdend gedrag tegengaan

Beeld: jbrizendine / Getty Images / iStock

Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) werkt aan een wijziging in de Arbeidsomstandighedenwet voor alle bedrijven en organisaties. Dat doet het ministerie samen met de Stichting van de Arbeid, waarin werkgevers- en werknemersorganisaties waaronder de FNV, zitten, en Mariëtte Hamer, de regeringscommissaris seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld. Werkgevers zijn volgens de Arbeidsomstandighedenwet verplicht om beleid te hebben om psychosociale arbeidsbelasting, zoals seksuele intimidatie, te voorkomen en te beperken. Werkgevers moeten risico’s inventariseren en een plan maken waarin staat hoe het bedrijf de risico’s zoveel mogelijk beperkt. Op dit moment heeft ongeveer de helft van alle bedrijven zo’n inventarisatie. Dat vindt het ministerie van SZW onacceptabel.

Sterke hiërarchie

De zorg is een sector met veel grensoverschrijdend gedrag omdat er relatief veel vrouwen werken. Vooral in ziekenhuizen is sprake van een sterke hiërarchie. Uit onderzoek van vermogensbeheerder PGGM in opdracht van het ministerie van VWS, bleek dat de umc’s de minst veilige werkomgeving in de zorg zijn: ruim een derde van de medewerkers had in 2020 te maken met agressie door collega’s, zoals seksuele intimidatie. Alle vormen van agressie en grensoverschrijdend gedrag komen volgens het onderzoek vaker bij umc’s voor dan in andere zorgsectoren. Bestuurder FNV Zorg & Welzijn Elise Merlijn: “Gelukkig hebben wij hierover bij de laatste umc-cao goede afspraken kunnen maken. Concrete afspraken waarmee we vertrouwen hebben een stap te hebben gezet in het terugdringen van grensoverschrijdend gedrag.” 

De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) zet sinds een jaar zwaar in op bewustwording en preventie om seksueel grensoverschrijdend gedrag in de zorg te voorkomen. 

Bestraffen in plaats van belonen

Volgens vakbond FNV is met een wettelijk verplichte gedragscode de kans kleiner dat werknemers bakzeil halen in een rechtszaak. Verkrachting en aanranding zijn strafbaar, maar andere vormen van grensoverschrijdend gedrag zijn dat niet. Uit jurisprudentie blijkt dat als er sprake is van seksuele intimidatie op de werkvloer de werkgever alsnog een vergoeding aan de dader verschuldigd is. Met dit wetsvoorstel zou het juridisch gezien makkelijker moeten zijn om daders te bestraffen in plaats van te belonen. 

Beleidsadviseur psychosociale arbeidsbelasting bij de FNV, José van Lieshout: “Met een verplichte gedragscode krijgen werkgevers expliciete verantwoordelijkheid om te zorgen voor een sociaal veilige werkomgeving en het voorkomen en aanpakken van al het grensoverschrijdend gedrag. In een gedragscode staat beschreven hoe mensen binnen een bedrijf met elkaar moeten omgaan. Daar horen ook sancties bij als mensen op een ongewenste manier met elkaar omgaan, zoals waarschuwingen, schorsingen en ontslag.” 

Gesprek aangaan

FNV benadrukt dat werknemers de kans moeten krijgen om mee te denken over de gedragscode. “Het is niet de bedoeling dat een nieuwe gedragscode op een namiddag gecopy-paste wordt van een andere organisatie”, zegt Van Lieshout. “We moeten er met elkaar over in gesprek gaan. Het gesprek aangaan over grenzen vaststellen en toestemming vragen, bijvoorbeeld voordat je elkaar aanraakt, is het allerbelangrijkste. We realiseren ons dat een verplichte gedragscode niet per se een cultuurverandering veroorzaakt, maar alle organisaties zullen ermee aan de slag moeten. De Ondernemingsraad heeft bovendien het laatste woord over de invulling van de gedragscode door middel van het instemmingsrecht.” 

De vakbond vindt het ook belangrijk dat werknemers de gedragscode kennen, zodat ze weten welk gedrag er wel en niet van hen verwacht wordt. Ook is het belangrijk dat ze de sancties kennen. “Werknemers moeten weten wat er gebeurt als ze zich niet aan de gedragscode houden”, aldus Van Lieshout.

Tweede helft 2024

Het wetsvoorstel komt voort uit het Nationaal Actieprogramma ‘Aanpak seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld’. In de voortgangsrapportage van het programma is de wetgeving al aangekondigd. 

Het wetsvoorstel gaat de tweede helft van 2024 in internetconsultatie. Daarna gaat het nog naar de ministerraad, Raad van State en beide Kamers.