Jaarlijks zijn naar schatting rond de 2300 kwetsbare mensen “in behandeling” bij zorgaanbieders die zich schuldig maken aan fraude en zorgverwaarlozing. Hiermee is zeker 100 miljoen euro gemoeid, zo schat het Informatie Knooppunt Zorgfraude (IKZ) op basis van onderzoek naar signalen van fraude en zorgverwaarlozing bij beschermd wonen.
Uit een onderzoek van het Informatie Knooppunt Zorgfraude (IKZ), waarin verschillende instanties onder leiding van VWS samenwerken, blijkt dat er aanbieders zijn die misbruik maken van mensen met een verstandelijke beperking, psychische problemen, een verslaving of mensen die er alleen voor staan. In de meeste casussen is sprake van een collectieve woonvorm of biedt de zorgaanbieder woonruimte aan die cliënten kunnen huren. “Er wordt onderdak en zorg beloofd, maar in de praktijk krijgen de cliënten niet de hulp die zij nodig hebben,” schrijft de IKZ na onderzoek over de periode 2015-2019.
Doorvertaling
Op basis van signalen van zorgkantoren en gemeenten heeft het IKZ een landelijke doorvertaling gemaakt. Bij gemeenten zijn naar schatting jaarlijks 1500 mensen slachtoffer van aanbieders van beschermd wonen waarbij fraude en zorgverwaarlozing wordt vermoed. Hiermee is een bedrag van 40 miljoen euro gemoeid. Bij zorgkantoren gaat het vermoedelijk om 800 cliënten op jaarbasis met een bijbehorend bedrag van 63,5 miljoen euro.
Onder de maat
Het IKZ constateert uiteenlopende misstanden. Zo wonen cliënten soms in een huis van de zorgaanbieder of bij een verhuurder die gerelateerd is aan de zorgaanbieder. Veelal is er geen 24-uurstoezicht of -begeleiding beschikbaar, terwijl dit wel nodig is gezien de indicatie van de cliënten. Ook is het personeel geregeld onvoldoende gekwalificeerd, of bestaan er twijfels of de begeleiding indien nodig wel tijdig aanwezig kan zijn. In sommige gevallen bestaat de begeleiding eruit dat slechts ‘af en toe iemand even komt kijken hoe het gaat’, hetgeen duidelijk ontoereikende zorg is voor cliënten met ernstige beperkingen. In een aantal gevallen worden cliënten zelfs mishandeld, geïntimideerd en aangezet tot prostitutie. De zorgaanbieder zet hen daarbij onder druk door te dreigen met huisuitzetting of het onthouden van voedsel.
Criminaliteit
Ook ontstaan er onveilige situaties doordat in de huizen nauwelijks begeleiding is en er alcohol en drugs worden gebruikt. “Ondertussen declareren de zorgaanbieders meer zorg dan is geleverd en moeten cliënten soms bankpassen, zorgpassen en DigiD’s afstaan”, stelt het IKZ. “Opvallend is dat het vaak gaat om zorg die wordt bekostigd uit een persoonsgebonden budget. Veel zorgaanbieders over wie signalen zijn, blijken geen achtergrond in de zorg te hebben. Sommigen van hen hebben banden met criminaliteit zoals drugshandel, mensenhandel en faillissementsfraude.”
Aanbevelingen
Het IKZ doet een aantal aanbevelingen aan gemeenten, zorgkantoren en de rijksoverheid om kwetsbare cliënten beter te beschermen. Zo adviseert IKZ hogere opleidingseisen voor zorgverleners, kwaliteitscriteria en meer mogelijkheden om zorgaanbieders te screenen.
Sinds afgelopen zomer krijgen gemeenten meer mogelijkheden pgb-aanvragers te screenen. De onderzoekers vragen zich af of het verstandig is om een pgb te geven aan cliënten die er zelf geen regie over kunnen voeren.
Ouderinitiatieven
Tegenover het IKZ benadrukken de zorgkantoren dat er ook veel wooninitiatieven zijn waar het in de regel wél goed gaat. Met name bij ouderinitiatieven zijn veel minder signalen van zorgverwaarlozing of onrechtmatigheden. Belangenvereniging Per Saldo maakt in dit verband een onderscheid tussen ondernemers die zich laten leiden door commerciële motieven, en ouders of verwanten die zich inzetten voor een goede voorziening voor hun kind. Bij ondernemers is het risico groter dat de belangen van de budgethouder niet op de eerste plaats staan, aldus Per Saldo.
