De wanbetalersregeling, ofwel Wet structurele maatregelen wanbetalers zorgverzekering, is in 2009 ingegaan. Als verzekerden zes maanden hun zorgverzekeringspremie niet betalen, dan worden ze bij het Centraal Administratie Kantoor (CAK) aangemeld als wanbetaler. Ze betalen dan een bestuursrechtelijke premie die hoger is dan de gemiddelde zorgverzekeringspremie. In de regeling is ook opgenomen wat zorgverzekeraars moeten doen om te voorkomen dat mensen met een betalingsachterstand wanbetaler worden. Dat komt vooral neer op tijdig betalingsregelingen aanbieden en treffen.
Veel recidive
In de evaluatie ‘(On)schuldig aan schuld’ noemt Zorgvuldig Advies de regeling over het algemeen doeltreffend. Door de wet kunnen mensen verzekerd blijven en toegang tot de zorg houden. Alle zorgverzekeraars nemen hun verantwoordelijkheid bij het aanbieden van betalingsregelingen om te zorgen voor uitstroom uit de regeling. Het aantal wanbetalers daalt in de periode juni 2015 tot september 2019 van 325 duizend tot 215 duizend. De inning van de bestuursrechtelijke premie verloopt niet optimaal, maar is wel steeds succesvoller.
Aan de in- en uitstroom kan nog wel wat verbeterd worden. In de periode 2012-2016 waren er maandelijks ongeveer 10.000 aan- en afmeldingen. Sinds de maatregelen in 2016 en 2018 zijn deze aantallen gestegen naar gemiddeld 16 duizend aanmeldingen en 18 duizend afmeldingen per maand. Er is veel recidive: ruim de helft van de instroom betreft personen die het niet lukt om de afgesproken betalingsregelingen na te komen.
Opslag als boete
De regeling kan beter als er wordt gekeken naar de negatieve effecten van bepaalde onderdelen. Er bestaat bijvoorbeeld een wisselend beeld over de effecten van de 2e – en 4e –maandsbrief. Hierin wordt de hogere bestuursrechtelijke premie na zes maanden premie-achterstand aangekondigd.
“Uit het gegeven dat veel mensen in actie komen tussen het ontvangen van een 2e – en een 4e -maandsbrief zouden we kunnen afleiden dat de opslag een afschrikwekkende werking heeft: voor een deel van de mensen met een betalingsachterstand lijkt het aankondigen van een verhoging van de premie te werken. We constateren dat een fors deel van de mensen na deze brieven de achterstand inlopen”, stelt Zorgvuldig Advies. “Nadat deze groep zijn achterstand heeft ingelopen, blijft een restgroep over waarbij het positieve effect van de opslag verdwijnt, en het negatieve effect overblijft van een opslag als boete voor mensen in een kwetsbare financiële situatie. Het is de kunst om deze groepen te onderscheiden en daar specifiek beleid voor te maken.”
Verder worden openstaande schulden via incassoprocedures en deurwaarderstrajecten geïnd. De Ombudsman heeft al opgemerkt dat deze incassoprocedures en deurwaarderstrajecten de schuldenproblematiek vaak erger en complexer maken.
Niet willen of niet kunnen betalen
Om de wanbetalersregeling doelmatiger te maken is het nodig beter onderscheid te maken tussen mensen die niet kunnen betalen en mensen die niet willen betalen. “Daarbij hebben gemeenten een belangrijke rol om te signaleren (met behulp van actuele data) en te ondersteunen”, stelt de evaluatie. “Bij die ondersteuning kunnen gemeenten gebruikmaken van diverse instrumenten die bewezen effectief zijn. Een aantal gemeenten is terughoudend in het organiseren van vroegsignalering, maar de aangekondigde aanpassing van de Wet op de gemeentelijke schuldhulpverlening kan de aarzelingen wegnemen.”
Uit interviews en uit de enquête onder professionals blijkt overigens dat het aandeel mensen dat niet wil betalen klein is; in elk geval een stuk kleiner dan het aandeel mensen dat niet kan betalen. Circa 98 procent van de verzekerden betaalt trouw zijn zorgverzekeringspremie, en van de groep mensen in de wanbetalersregeling wil de meerderheid uitstromen en naar een normaal premieregime.
Wortels in plaats van stokken
Bij deze laatste groep mensen kunnen meer ondersteunende prikkels (‘wortels’ in plaats van ‘stokken’) wellicht helpen bij het oplossen van schuldenproblematiek, stelt Zorgvuldig advies. “Geef een tijdelijke premieverláging wanneer iemand bij een hardnekkige achterstand gaat betalen. Een mogelijke route hiervoor is de zorgverzekeraar de wettelijke bevoegdheid geven om bij wanbetaling de overeenkomst om te zetten naar de goedkoopste basisverzekering van die verzekeraar. Geef sneller de rechten terug om een aanvullende verzekering af te sluiten bij het aangaan van een betalingsregeling.”
Financiële zelfredzaamheid
De onderzoekers wijzen er tot slot op dat een grote groep mensen niet beschikt over de administratieve en financiële vaardigheden om een gezonde stabiele financiële situatie te behouden. “Het wrange is dat juist de mensen die voor hun inkomen afhankelijk zijn van toeslagen, uitkeringen en regelingen, waarbij het aankomt op administratieve en financiële vaardigheden, hier vaak niet over beschikken. De zorgverzekeringswet in het algemeen, en de wanbetalersregeling in het bijzonder, worden door betrokkenen regelmatig ervaren als complex, zo blijkt uit onze interviews en enquêtes. In algemene zin is het van groot belang om de financiële zelfredzaamheid van mensen te vergroten. Als vanwege meerdere malen instroom in de wanbetalersregeling is gebleken dat iemand niet voldoende financieel zelfredzaam is, dient te worden bekeken hoe de omgeving van deze persoon, door middel van hulp, kan worden aangepast”, aldus de onderzoekers van Zorgvuldig Advies in hun evaluatie van de wanbetalersregeling.
