De meer dan duizend deelnemers worden onder andere meegenomen in het rapport Burgers in de Boardroom, naar aanleiding van een groot onderzoek dat XpertiseZorg in 2021 deed in opdracht van het ministerie van VWS. Directeur Wibout Dragt en gezondheidswetenschapper Alette van Dijk laten zien dat burgers/inwoners/patiënten/cliënten nog te weinig het startpunt vormen van transformaties in zorg en welzijn. Wibout Dragt: “Dat komt doordat zij de vragen die spelen vaak zien als te abstract. Als het gaat om urgentie kwesties die dichtbij voelen – denk aan het verdwijnen van een spoedpost van een ziekenhuis – is de betrokkenheid hoog, maar als het gaat om structurele betrokkenheid bij regioplannen of toekomstvisies niet.”
Usual suspects
Vanuit zorgaanbieders en zorgverzekeraars is vaak de vraag: welke burgers betrekken we? Zij zitten vaak om tafel met een kleine groep ‘usual suspects’, maar ze willen dat graag breder trekken om ook de ‘silent majority’ te bereiken. Het probleem is vaak het verschil tussen de systeemwereld enerzijds en de wensen en behoeften van mensen aan de andere kant. Hoe overbrug je dat? “Het begint met het spreken van dezelfde taal”, zegt Alette van Dijk. Professionals en bestuurders moeten in gesprek gaan, doorvragen en – misschien nog wel het moeilijkst – zich openstellen voor een ongewisse uitkomst. “Voor honderd procent nieuwsgierig zijn”, noemt spreekster Lea Bouwmeester, oud-Tweede Kamerlid voor de PvdA en nu Kwartiermaakster inwonerparticipatie Zoetermeer 2025, dat. In een concreet voorbeeld, de Twentse Noaber Coöperatie, laten Dragt en Van Dijk zien hoe een zogenaamde ‘dorpsondersteuner’ alle partijen weet te verbinden en als een coördinator of makelaar allerlei ideeën aan elkaar weet te koppelen.
Proeftuin
Dat is wat zorgcoördinatoren Ellen Penterman en Fleur Wieggers uitdragen en vormgeven bij de Zorgcorporatie Mariënvelde. Het gebouw, de BMV (Brede Maatschappelijke Voorziening in Mariënvelde), is een fysieke omgeving waar alles samen komt. Sport, ontmoeting, welzijn, cultuur en zorg. De Zorgcorporatie is begonnen als proeftuin, die in 2013 is ontstaan. Inmiddels is dit geen pilot meer, maar een geborgen werkwijze en onderdeel van het dorp. Met als doel mensen zo lang en prettig mogelijk te laten wonen in Mariënvelde. Daarnaast moest er een nieuwbouw komen voor een multifunctionele accommodatie. Anticiperend op de veranderingen van Awbz naar Wmo destijds besloten de dorpsbewoners om ook een eigen zorgcorporatie op te zetten. “Er werden heel veel ideeën opgehaald van, voor en door het dorp. Zo ontstond een vliegwiel”, zegt Penterman. “Tweehonderd vrijwilligers bouwden mee aan het nieuwe centrum en middels crowdfunding en fondsenwerving haalden inwoners financiële middelen binnen.” De zorgcoördinatoren gingen in contact met de gemeenten, die het proces enthousiast ondersteunden. Daardoor kunnen keukentafelgesprekken worden meegenomen en de zorgcoördinatoren ook achter de voordeur komen om te horen wat er echt speelt.
Critical turning points
De BMV en de Zorgcorporatie zijn al meer dan tien jaar succesvol. Tussentijdse evaluaties vinden plaats door ‘reflexieve monitoring’, zo leggen Penterman en Wieggers uit. “Via zogenaamde ‘critical turning points’ (CTP’s) kijken we met z’n allen wat helpende of juist belemmerende momenten zijn. Dat kunnen de harde cijfers zijn, maar we nemen bijvoorbeeld het winnen van de Dorpsvernieuwingsprijs van de Landelijke Vereniging van Kleine Kernen in 2023 ook mee.” Of het rondrijden met de bus om mensen van en naar de dagbesteding te brengen. Fleur Wieggers: “We kochten daarvoor een eigen bus toen we net begonnen waren. Mensen waren zó trots als ze die zagen rijden. Dat gaf een extra boost.” Tijdens het webinar komt de vraag naar boven of dit alleen mogelijk is in een kleiner dorp als Mariënvelde, of ook in de grote stad. Wat op dorpsniveau mogelijk is, kan ook op wijkniveau, zo blijkt al snel. Deelnemers noemen voorbeelden als SLOW (Samen Leren Ouder Worden) van stadsdeel Gestel in Eindhoven en Zorgvrijstaat of de Wijkcoöperatie Afrikaanderwijk in Rotterdam. In de rapportage van XpertiseZorg staan mooie voorbeelden als Austerlitz Zorgt in Zeist en Wijk voor Elkaar in Deventer.
Collectief denken
Zoetermeer 2025, dat oplossingen zocht om de SEH te ontlasten, is er ook zo een. En de burgerparticipatie om met Zuyderland en zorgverzekeraar CZ na te denken over een nieuw ziekenhuislandschap in Limburg. Deze voorbeelden zijn tekenend voor de omslag die Lea Bouwmeester ziet. “We gaan van de BV Nederland – waar slechts een klein clubje aan de touwtjes trekt – naar de Vereniging Nederland – waarin iedereen meedoet. Dat zal ook wel moeten, want de vragen worden steeds ingewikkelder. Door collectief denken krijg je een slimmer antwoord.” Het gebeurt steeds meer dat de burger in de boardroom zit, zegt Bouwmeester, en burgerbestuurders kunnen er voor zorgen dat hun stem door het hele proces wordt gehoord. “Daarnaast moet je ervoor zorgen dat je diversiteit organiseert in wie je er bij betrekt. Dat kan bijvoorbeeld door in kleinere setting de dialoog aan te gaan op plekken waar mensen toch al komen om koffie te drinken. Of digitaal. Bij het inrichten van deze processen moet je de zogenaamde ‘Google-methode’ toepassen: doe het voor de meest ingewikkelde doelgroep, dan werkt het daarna voor iedereen.”
Connecting the dots
Tijdens het webinar komen heel veel succesvolle burgerparticipatieprojecten voorbij. Maar zou er ook koudwatervrees zijn? Vinden bestuurders het niet een beetje eng dat besluitvormingsprocessen misschien vertragen of opeens leiden tot volledig andere besluiten? Lea Bouwmeester: “Dit vraagt om nieuw leiderschap. De tijd van rechtlijnigheid is voorbij. Uit een onderzoek van Harvard bleek dat de beste bestuurders mensen zijn die in staat zijn te verbinden, samen te brengen. ‘Connecting the dots’. Zij gaan op zoek naar wat zij nog niet weten. Dat gebeurt door dóórvragen en luisteren. Dan hoor je de vraag onder de vraag. Misschien duurt dat aan de voorkant wat langer, maar het levert een beter – en duurzamer – antwoord op.”
Bekijk hier het webinar
