De geschiedenis leert ons zes lessen over succesvol samenwerken in oorlogstijd:
- Hiërarchisch leiderschap is noodzakelijk
- Persoonlijk vertrouwen is belangrijker dan contracten
- Specialistische kennis en kameraadschap zijn het fundament
- De vijand van je vijand is je nieuwe beste vriend
- Niet alle belangen van alle partijen zijn even belangrijk
- Een vruchtbare samenwerking in de strijd is geen garantie voor succes in vredestijd
De eerste drie zagen we terug tijdens de eerste coronagolf in het handelen van overheid, instellingen en professionals. Om ook in de tweede golf succesvol te zijn, dienen ook de andere een plek te krijgen.
Hiërarchisch leiderschap
Vraagt samenwerken in vredestijd om verbindend leiderschap, in oorlogstijd is hiërarchisch leiderschap nodig. Dan is er nauwelijks tijd om te sturen op draagvlak, verbinding en afweging van belangen. Tijdens de eerste golf was er veel waardering voor het hiërarchisch leiderschap van Mark Rutte, Ernst Kuipers, Jaap van Dissel en vele andere. Het draagvlak neemt echter snel af en keuzes staan ter discussie. Het is de vraag of de verbindende stijl niet beter past bij de tweede golf.
Persoonlijk vertrouwen
De tweede les is dat persoonlijk vertrouwen tussen sleutelspelers veel belangrijker is dan contracten of governance. Ook dit zag je in de strijd tegen corona: onderzoeksinstituten publiceerden direct hun data op internet en coronapatiënten werden overgenomen door Duitse ziekenhuizen, omdat ze de Nederlandse artsen vertrouwden. De vraag voor de komende maanden is of alleen persoonlijk vertrouwen voldoende is. Veel regionale samenwerkingsverbanden zijn teleurgesteld ‘dat ze het succes van het voorjaar niet behouden’. Als de situatie minder acuut wordt, blijkt organisatie namelijk toch nodig.
Kennis en kameraden
Het organiseren op basis van specialistische kennis en kameraadschap is de derde les. In een succesvolle strijd krijgt iedere eenheid veel eigen verantwoordelijkheid, met zo min mogelijk last van governance en procedures. Tijdens de eerste golf zag je dat het RIVM en NIV die verantwoordelijkheid kregen en ze óók antwoorden hadden. En de verhalen over de kameraadschap tussen specialisten en verpleegkundigen op de IC zijn indrukwekkend. De les van de eerste golf is dat vertrouwen in kennis en kameraadschap het beste aanvalsplan oplevert.
Helaas zagen we ook drie lessen minder terug.
Vriend en vijand
In oorlogstijd is de vijand van je vijand je beste vriend. Was voor corona de keuze voor samenwerking een rationele strategische keuze, in de oorlog gaat het om overleving en heb je iedereen nodig die jouw strijd voert. Tijdens de eerste golf was deze les nauwelijks zichtbaar. Europese landen sloten onderlinge grenzen en Brabantse ziekenhuizen waren in mei nog steeds teleurgesteld in de samenwerkingsbereidheid van noord nederland. Het doet je betwijfelen of we wel dezelfde oorlog voerden.
Niet alle belangen zijn even belangrijk
In de strijd zijn niet alle belangen van alle partijen even belangrijk. Het lijkt wat dat betreft net de Pyramide van Maslow: hoe groter de druk op partijen, hoe minder zelfontplooiing, autonomie en welvaart ertoe doen. Terwijl je in vredestijd juist al die eigen belangen een plek probeert te geven. De vraag is of we eigen belangen wel opzij durven te zetten? Internationaal kleuren deze het handelen en nationaal lijkt privacy belangrijker dan gezondheid. We zullen de tweede golf echter niet verslaan wanneer deelbelangen de keuzes bepalen.
Samenwerken is geen garantie voor succes
Tot slot hebben historische samenwerkingsverbanden nog een overeenkomst: ze eindigen in een oorlog tussen bondgenoten. De zesde les is dat een vruchtbare samenwerking in de strijd geen enkele garantie biedt voor succes in vredestijd. Wellicht is dit de belangrijkste les voor een duurzaam samenwerkingsverband. De succesvolle manier van samenwerken in de strijd, moet in vredestijd worden afgeleerd. Hiërarchie, specialistische teams en een groot persoonlijk vertrouwen klinken aantrekkelijk.
Maar wanneer overleven niet meer het enige belang is, doet het geen recht aan de complexiteit van samenwerken. In vredestijd zijn zorgvuldigheid, oprechte interesse en organisatie noodzakelijk voor succes. Het risico is dat we dit vergeten en zoals de geschiedenis ons leert, ligt de onderlinge strijd dan op de loer.
Lees hier het volledige onderzoek van Robin Bremekamp of meer over het event Samenwerken in zorgnetwerken.
 | Robin Bremekamp is adviseur samenwerken, mede oprichter en partner van Common Eye |
