Hoe gaan we van het gas los? Dat is de vraag die de zorg de komende jaren gaat bezig houden. Die vraag stond ook centraal tijdens de conferentie van de brancheorganisatie voor technici VBOI in november in de oude Prodentfabriek in Amersfoort.
Er kan enorme energiewinst gemaakt worden, met name in ziekenhuizen, maar er zitten wel haken en ogen aan gasloos. Laat het onderdeel zijn van een integrale aanpak van duurzaamheid in de organisatie, zeggen de experts.
De basis is de trias energetica, de driestappenstrategie om een energiezuinig ontwerp te maken, zeggen zowel Willem-Jan Hanegraaf, hoofd bouwbureau en programmamanager vernieuwbouw van het Rijnstate ziekenhuis, als Ton Glashorst, senior projectmanager bij ingenieursbureau DWA. Die drie stappen bestaan uit: 1. het reduceren van energiegebruik door bijvoorbeeld isolatie, 2. de keuze voor duurzame energiebronnen (wind, water, zon) en 3. zo efficiënt mogelijk gebruik van fossiele brandstof voor de resterende energiebehoeften. Bij dat laatste kun je denken aan een warmtepomp, vloerverwarming en zo min mogelijk warmwaterleidingen.
Balans
Ton Glashorst en Gerard de Goeij, relatiebeheerder bij Compac Services, presenteerden een 3D-model van een verpleeghuis waarin de waarde van de trias energetica duidelijk wordt. Door middel van isolatie van dak en spouw, warmte in ventilatielucht, LED-lampen en een warmtepomp gaan de energiekosten van 50.000 naar 12.000 per jaar. Met warmteterugwinning en een gasloos gebouw valt een energiewinst van 93 procent te halen. Glashorst en De Goeij waarschuwen daarbij wel: hou het in balans. Want daar gaat het vaak fout, zeker in de verduurzaming van bestaande gebouwen. De installaties zijn te groot, de PvE’s te uitgebreid. Dan raakt het gebouw ook uit balans en ontstaan er bijvoorbeeld koude-overschotten. Dus kijk goed: hoe werken maatregelen in de praktijk uit. Dat valt wel degelijk te voorspellen.
Vernieuwbouw Rijnstate
Bij het van het gas af gaan is het voor zorginstellingen zaak om een goede relatie te hebben met zowel de energieleverancier als de netwerkbeheerder, zo benadrukte Frans Rooijers, directeur van CE Delft. Die gaan in de toekomst een steeds belangrijker rol spelen. Zij zijn ook een belangrijke stakeholder in de vernieuwbouw van Rijnstate, vertelde Willem-Jan Hanegraaf, naast gemeente Arnhem en Provincie Gelderland, afnemers/gebruikers (denk aan brancheverenigingen als NVZ) en toeleveranciers. Zo’n anderhalf jaar geleden is het nieuwbouwteam begonnen, met zeven man. Nu telt het – op en af – zo’n 35 man (m/v).
BIM
Er is ontzettend veel om rekening mee te houden. Er komt steeds meer ICT en medische apparatuur in een ziekenhuis, de productietijden/werktijden worden steeds meer uitgebreid en dat heeft allemaal impact op de energiebehoefte. Maar er zijn ook eisen op andere vlakken. Zo is het belangrijk dat de scopensterilisatie een centrale plaats krijgt in het complex, het Pharmafilter-systeem maakt werken op de IC hygiënischer want watervrij. Voor ontwerp, realisatie en exploitatie van de nieuwbouw verwerkt Rijnstate alle zaken op het gebied van onder andere hygiëne, bezonning, luchtfysica, geometrie en geluid in een Building Information Model (BIM). Uit het BIM rollen de PvE’s voor onderdelen en medewerkers van het ziekenhuis die meedenken worden opgeleid in BIM-gebruik. Daardoor zijn er niet veel externe adviseurs nodig.
De belangrijkste samenwerkingen die Hanegraaf noemt zijn co-creaties met aannemer BAM binnen het bouwteam en met Olympus voor de medische apparatuur en de sterilisatieafdeling. Voor de rest geldt: het BIM van Rijnstate kan het meeste zelf. Het ontwerpt zelf op basis van regels en normen. Hierdoor worden projecten razendsnel gerealiseerd. De ziekenhuisapotheek en de hoofdstructuur van Rijnstate Arnhem-Noord zijn nu gereed. In 2020 moet de hele vernieuwbouw zijn afgerond.
En de trias energetica in Rijnstate? Met BIM wordt energiegebruik geminimaliseerd, er worden duurzame energievormen ingezet (als zijn zonnepanelen hiervoor niet het meest geschikt, ze staan wel op het dak van het ziekenhuis maar die energie gaat vooral naar de omliggende buurt) en de restwarmte wordt hergebruikt in de wijk. Dus een gasloos ziekenhuis? Het is een ambitie, maar geen doel op zich, aldus Hanegraaf.
