Dat dat geen overbodige luxe is, blijkt uit de vragen vooraf. Ongeveer zestig procent van de deelnemers aan het webinar zegt nu meer stress te ervaren dan pre-corona. De helft bespreek dat wel op het werk, maar bijna een kwart van de deelnemers vindt dat zijn of haar werkgever niet voldoende maatregelen neemt om stressklachten te voorkomen of te verminderen. Iets meer dan een kwart overweegt ook weleens een andere baan te zoeken. De deelnemers blijken trouwens afkomstig uit alle sectoren in de zorg, het merendeel (43 procent) werkt in een ziekenhuis, een kwart in de thuiszorg en de verzorging. Ongeveer een derde deel van de deelnemers is boven de vijftig jaar, en ongeveer een derde is tussen de veertig en vijftig. “Mensen in de zorg hebben een waardevol, vitaal en intensief beroep”, zegt Mirte Verkuijlen. “De pandemie legt nog eens een extra druk. Niemand heeft kunnen bijkomen van de eerste golf. Zij hebben al hun energie nodig. Kennis over stress is dan cruciaal.”
Spice of life
Stress is een vorm van overlevingsdrang, legt de GZ-psychologe uit. Ze wijst op de drie ‘oerreacties’ van de mens bij gevaar. Dat zijn vechten, vluchten of bevriezen. Tegenwoordig kampen we met hele andere gevaren dan vroeger – de ‘beren’ van toen zijn nu: sociale media, overvolle ziekenhuizen, files, Covid-19 – maar onze reacties zijn nog steeds hetzelfde. Dus dat oersysteem gaat haperen. “We hebben in deze moderne tijd de hardware van een rammelbak en nog niet van een Tesla”, zal Mirte Verkuijlen later zeggen. De hele dag is ons stresssysteem nu geactiveerd. Dat kan gaan opbreken. “Je kunt stress zien als de ‘spice of life’. Als het er niet in zit wordt het flauw. Maar teveel kan je ziek maken.”
Draagkracht en draaglast
Stress is een balans tussen draagkracht (hoe uitgerust of hoe fit ben je?) en draaglast. De bronnen van stress zijn 1. ‘life-events’ als ziekte, dood, liefde, een nieuwe baan, maar ook Covid-19, 2. dagelijkse irritaties (file, drukte in de wachtkamer, wifi doet het niet, eten brandt aan en ga zo maar door) en 3. de perceptie van iemand, hoe belangrijk maakt hij of zij het. En alle drie de factoren spelen op elkaar in. Dat zie je duidelijk bij corona. De spanning neemt toe, mensen krijgen te maken met verdriet, agressie, bureaucratie en de hele dag Covid-19 in de media. De draagkracht neemt af, onder andere doordat de collegiale steun minder is, omdat de fysieke nabijheid is weggevallen.
Dit kan leiden tot acute stress en tot chronische stress, zo laat Zoila Knel zien. Het kan ongezond worden door de intensiteit en de duur daarvan, en door de onmogelijkheid om te herstellen. De lichamelijke gevolgen van acute stress zijn heel anders dan van chronische stress. Acute stress leidt tot ademnood, trillen, hartkloppingen, spierspanningen, zweten of veel plassen, chronische stress leidt eerder tot slecht slapen, vermoeidheid, andere eetlust of pijnklachten. De meeste mensen herstellen goed na een periode van stress. Het leidt bijna nooit tot burn-out.
Stress over stress
Maar hoe kunnen zorgmedewerkers daar mee omgaan? Hoe krijg je grip op stress? Knel legt dat uit aan de hand van de cirkel van betrokkenheid (alles waar iemand tijd en aandacht aan geeft, inclusief zaken als het weer, het nieuws, het gedrag van anderen, de beschikbaarheid van persoonlijke beschermingsmiddelen soms) en de cirkel van invloed (waar je zelf controle op hebt). Die laatste is te sturen door middel van gedachten, gevoelens en daden. Mirthe Verkuijlen wijst weer op perceptie. Stress over stress is een belangrijke factor in de beleving ervan.
Helpende gedachten
Verkuijlen en Knel laten het 5G-schema zien. Een Gebeurtenis leidt tot helpende of niet-helpende Gedachten, en die telkens weer tot Gevoelens, Gedrag en gevolgen. Niet-helpende gedachten (‘het lukt nooit’, ‘waarom ik?’) leiden zo tot negatief gedrag. Zoila Knel bespreekt in een praktijkvoorbeeld hoe je die kunt omzetten in helpende gedachten. Iemand komt thuis na een lange dienst en zijn of haar partner is geïrriteerd omdat hij of zij zo laat is. “Dan kan je zelf ook geïrriteerd of boos worden, maar je kunt je gedachten ook bevragen. Levert het iets op om zo te denken? Zet het om in helpende gedachten. Het gevolg is meer begrip voor elkaar.” Naast het onderzoeken van gedachten geven Verkuijlen en Knel ook een aantal lichamelijke oefeningen om stress te verminderen, zoals ademhalingsoefeningen, mindfullness en het spannen en ontspannen van spieren. Lachen, sporten en mediteren helpen ook goed, aldus de GZ-psychologen. Zij nodigen iedereen uit om hiermee te experimenteren.
Maar de nadruk in dit webinar ligt op 5G: gebeurtenissen, gedachten, gevoelens, gedrag en gevolgen. Neem de tijd voor ontspanning, zegt Zoila Knel tot slot. En Mirte Verkuijlen geeft desgevraagd nog een allerlaatste tip: “Bedenk altijd, je negatieve gedachten zijn niet in beton gegoten.”
