Dit is niet acceptabel. Patiënten, psychologen, psychiaters en ggz-instellingen roepen samen al langer op: laat de ggz niet verder door de bodem zakken.
We zijn het roerend met elkaar eens dat de enige weg om goede geestelijke gezondheidszorg te borgen samenwerking en onderlinge support is. Juist om voor de groep mensen met ernstig psychiatrische aandoeningen de toegang tot zorg te verbeteren, moet nú geïnvesteerd worden in goede ggz. Dat betekent investeren in mentale gezondheid, in zorgverleners, in de financiële draagkracht van de sector en in een houdbaar ggz-stelsel. Anders zullen de wachttijden nog veel verder toenemen en zakt de ggz door de bodem, waardoor nog minder mensen de noodzakelijke zorg krijgen.
Wie mentale problemen heeft, is niet alleen in Nederland. We behandelen elk jaar meer dan één miljoen mensen in de ggz. Dat is overigens maar een gedeelte van de mensen met psychische klachten, onderzoek laat zien dat het afgelopen jaar, ruim een kwart van de volwassenen een psychische aandoening had. Dat zijn er fors meer dan 15 jaar geleden: tussen 2009 en 2021 steeg het aantal mensen met psychische klachten met 53% en het budget voor de ggz met 11 procent. Geen wonder dat de wachtlijsten al lang te lang zijn. Huisartsen verwijzen steeds meer mensen naar de ggz, volgens onderzoek van Nivel. De stijging in aantal verwijzingen naar de ggz houdt sinds 2019 aan (twintig per duizend ingeschreven patiënten) en zette in 2022 door naar 31 per duizend ingeschreven patiënten.
Randvoorwaarden onder druk
Een groot gebrek aan zorgverleners helpt niet. In 2021 waren er al 4.800 vacatures in de ggz en als er niets verandert zijn dat er 2030 ruim 11.000. De ggz is een prachtige sector, wie er werkt hoeft zich nooit af te vragen of zijn (of haar) werk zin heeft. Maar het werkplezier en de inzetbaarheid van te veel vakmensen lekt weg door administratieve lasten, stress en uitval door hoge werkdruk.
De hoge financiële druk zet de boel verder op scherp: de stijgende vraag, (te) lage tarieven, de hoge inflatie en gestegen energiekosten en het ziekteverzuim. En tot slot de hogere lonen in de cao die we afspraken om zorgmedewerkers te behouden, maar die werkgevers eigenlijk niet kunnen betalen.
De bodem is in zicht en de meest kwetsbare groep met de zwaarste psychische klachten lijdt daar het meest onder. De patiënten en naasten (MIND), psychologen (het NIP), psychiaters (de NVvP) en zorginstellingen (de Nederlandse ggz) doen daarom samen al langer deze oproep.
Investeer in mentale gezondheid
Ten eerste: investeer in mentale gezondheid en verminder zo de wachttijden. Dat loont! Dit voorkomt veel menselijk leed en betekent minder maatschappelijke ellende. Het beperkt bovendien de instroom zodat mensen met psychische problemen niet onnodig lang moeten wachten op hulp, waardoor ze langer lijden en hun klachten verergeren.
En het heeft ook nog eens het meeste rendement – de meeste psychische aandoeningen manifesteren zich tussen het 15e en 25e levensjaar. Met tijdig goede hulp kunnen mensen blijven meedoen, ook in betaald werk, en hebben later minder snel hulp en ondersteuning nodig. Het RIVM berekende: als de mentale gezondheid van een miljoen volwassenen met 5 procent verbetert, levert dat € 144 miljoen aan maatschappelijke baten op. Plus een behoorlijk arbeidspotentieel in krappe tijden.
Investeer in de ggz-arbeidsmarkt
Ten tweede: investeer in de arbeidsmarkt in de ggz. Doe als nieuw kabinet écht iets nieuws: reken af met controledrift en ga over op vertrouwen. Geef zorgverleners ruimte en pluk zo de vruchten van hun professionaliteit. Minder regels scheelt voor hen minstens een derde van de tijd die dan gewoon aan zorg besteed kan worden – en daarvoor hebben ze toch voor het vak gekozen. Dicht de loonkloof met andere sectoren, zodat zorgverleners niet langer verleid worden om vanwege het salaris de ggz te verlaten. Creëer daarbij voldoende gz-opleidingsplaatsen, het is immers het menselijk kapitaal dat de behandelingen mogelijk maakt.
Maak de sector financieel gezond
En tenslotte: investeer in een financieel gezonde sector en een houdbaar stelsel. Dat vraagt dat de tarieven voldoende zijn en niet worden gekort in de contractering. Dat er voldoende ggz zorg wordt ingekocht en de toezichthouder daarop handhaaft. Dat het cruciale aanbod van de complexe ggz beschermd wordt door financieringsafspraken, ongeacht waar iemand woont of verzekerd is. Verminder de hoeveelheid zorgwetten, evenals het aantal geldstromen en financiers met verschillende eisen; maak van het zorgstelsel een haalbaar geheel.
Het is uniek dat organisaties van patiënten en hun naasten, zorgverleners en ggz-instellingen de handen zo ineenslaan, wat ons betreft blijvend, en met zo’n overduidelijk en alarmerend signaal komen. Te veel mensen met psychische klachten lijden te erg en te lang. Dus, beste informateur, geachte onderhandelaars, beste Kamerleden: dit is hét moment. Geef gehoor. Een nieuw kabinet heeft nú kans om de ggz gezond te maken.
Deze opiniebijdrage is geschreven door Ruth Peetoom, voorzitter de Nederlandse ggz, Wilma van der Scheer, voorzitter MIND, Niels Mulder, voorzitter Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP) en Rudolf Ponds, voorzitter Nederlands Instituut van Psychologen (NIP)