Dat is te lezen in een brief die Nicole Kroon, directeur Macro-Economische Vraagstukken en Arbeidsmarkt bij VWS, op 21 juli stuurde naar Actiz en VGN en die per ongeluk is uitgelekt. Kroon reageerde daarmee op de oproep van Wouter van Soest, directeur Actiz, en Frank Bluiminck, directeur VGN, om de toewijzingen voor gesubsidieerde opleidingsplaatsen voor gz-psychologen te heroverwegen. In augustus bleek dat dit jaar voor de ouderenzorg 105 opleidingsplaatsen zijn aangevraagd. Daarvan zijn er 48 toegewezen. Voor de gehandicaptenzorg zijn ook 105 plaatsen aangevraagd, maar daarvan zijn er iets meer toegekend: 69 plaatsen.
Spagaat
Er is structureel meer vraag dan er opleidingsplaatsen worden toegewezen, zo stellen Actiz en VGN. Zij wijzen op de spagaat waarin de langdurige zorg zit: er komen steeds minder gz-psychologen met BIG-registratie, terwijl tegelijkertijd de druk op de sector steeds meer toeneemt door complexere zorgvragen op het gebied van gedragsdeskundigheid. De praktijk wijst er op dat de urgentie alleen maar groter wordt.
Van Soest en Bluiminck noemen drie ontwikkelingen die daar nog bovenop komen: 1. De taakverzwaring door de Wet Zorg en Dwang waardoor de gz-psycholoog extra taken krijgt, 2. Vanaf 2021 worden ouderen uit de ggz overgeheveld naar de vvt door openstelling van de ggz-grondslagen in de Wet langdurige zorg en 3. De extramurale inzet van gz-psychologen in de wijk is structureel geworden.
Ingewikkelde structuur van toekennen
Het tekort aan gesubsidieerde opleidingsplaatsen voor gz-psychologen speelt al jaren in alle sectoren, zo zeggen betrokkenen, maar het probleem wordt aan het zicht onttrokken door de ingewikkelde structuur van toekennen. Zorginstellingen die een gezondheidszorgpsycholoog in de praktijk willen opleiden – dat is een post-master leer/werktraject van twee jaar die recht geeft op een BIG-inschrijving – kunnen via de praktijkopleiding een aanvraag doen. Het ministerie van VWS betaalt namelijk een aantal van die opleidingstrajecten.
Het Capaciteitsorgaan bepaalt de totale opleidingscapaciteit voor gz-psycholoog, klinisch psycholoog en klinisch neuropsycholoog – gesubsidieerd en ongesubsidieerd. De gesubsidieerde opleidingsplaatsen worden, in opdracht van VWS, toegewezen door de organisatie Top Opleidingsplaatsen. Daarvoor wordt jaarlijks een toewijzingsprotocol vastgesteld op basis van een spelregeldocument van VWS.
Rich get richer
Onderdeel van het spelregeldocument is het zogenaamde Historische OpleidingsVolume (HOV): hoe meer opleidingsuren een praktijkopleidingsinstelling in het verleden heeft gemaakt, hoe hoger het HOV en hoe meer recht het heeft op toewijzing van nieuwe plaatsen. Dat gaat dus ten koste van de kleine instellingen. Zeker nu, want vroeger werd het HOV gebaseerd op gesubsidieerde én ongesubsidieerde uren maar sinds 2020 tellen alleen de door VWS betaalde uren.
Er is daarnaast een drempelwaarde ingesteld voor kleine instellingen. “Zo ontstaat een situatie van the rich get richer and the poor get poorer”, stelt Marja Vink, klinisch psycholoog en praktijkopleider bij Zorgspectrum, op 4 augustus in een kritische brief over de schadelijke gevolgen van het toewijzingsbeleid voor de ouderenzorg. Daar komt bij dat vvt-instellingen nooit serieus een HOV hebben kunnen opbouwen.
Tweedeling
Maar er is meer van invloed op de verdeling van de toewijzingen. Het bestuur van Top Opleidingsplaatsen besloot sinds dit jaar de sectorale indeling af te schaffen, zo liet het in juli weten in een nieuwsbrief aan de leden. Er wordt alleen nog de tweedeling tussen de ggz ‘sector vrijgevestigde praktijken’ en ‘overige sectoren’ getoond. Dat is ook opvallend, gezien het feit dat het bestuur van Top Opleidingsplaatsen bestaat uit afgevaardigden van onder andere de beroepsorganisaties NIP, NVGzP, NVP, de Nederlandse ggz, maar bijvoorbeeld ook V&VN, VGN en ActiZ.
‘Geen verworven recht’
De afgelopen jaren onderkende VWS de urgentie van het tekort. “Boven het maximumadvies zijn incidenteel extra plekken toegekend, omdat dat de uitdrukkelijke wens van het veld was en er toen geld beschikbaar was”, schrijft Nicole Kroon in haar brief aan VGN en ActiZ. Maar ook: “Dat geld is er nu niet. De extra plaatsen zijn geen verworven recht en passen niet goed bij de reguliere VWS-beleidslijn om de capaciteitsramingen te volgen.”
Dat is nu juist waarover ActiZ en VGN met het ministerie in gesprek willen, zegt VGN-beleidsadviseur Minie Eising. “We willen laten zien dat er structureel meer plaatsen nodig zijn. Het is daarbij opvallend dat het tekort alleen ligt bij gz-psychologen. De behoefte aan Specialisten Ouderengeneeskunde en AVG-artsen wordt wel gezien. Daarvoor zijn heel veel opleidingsplaatsen. Daar ligt de uitdaging meer bij het vinden van genoeg instromers.”
VWS heeft inmiddels een gesprek toegezegd, maar het is nog niet bekend wanneer dat zal plaatsvinden. Top Opleidingsplaatsen houdt op 7 oktober een evaluatie met partijen uit het veld, in de opmaat naar de nieuwe indeling voor volgend jaar.
De werkelijkheid is nog veel schrijnender dan hier geschetst. In opdracht van het ministerie van VWS, directie Langdurige Zorg werken regio’s al vanaf 2020 intensief mee aan het oplossen van capaciteitsvraagstukken, waarin het vraagstuk van medische zorg, behandeling en ondersteuning. Met behulp van de Erasmus universiteit zijn er Regioscans gemaakt die laten zien welke de ontwikkeling van de zorgvraag in de Ouderenzorg is de komende vijf tot tien jaar. In twee regio’s heeft men naar aanleiding hiervan de handen in elkaar geslagen en krachten gebundeld in zogenaamde gecombineerde opleidingsplaatsen voor Psychologen in Opleiding tot GZ Psycholoog. In de regio Achterhoek is zo in twee jaar tijd een extra opleidingsvolume SAMEN tot stand gebracht van > 10 opleidingsplaatsen per jaar. Geheel conform de ministeriële opdracht om regionaal samen te werken aan duurzame medische zorg. In de regio Apeldoorn-Zutphen is een soortgelijke samenwerking gestart waarbij vanaf 2021 een aantal gecombineerde opleidingsplaatsen (GOP) extra beschikbaar zullen komen (www.gop2025.nl). Dus op basis van toekomstgerichte zorgvraaganalyse opleiden. Wat een teleurstelling als je dan geconfronteerd wordt met historische opleidingsvolumes waarbij alleen de grootste GGZ opleiders garen spinnen bij de verdeling van opleidingsplaatsen en nieuwe initiatieven (zoals proeftuin). Zowel de GOP in de regio Achterhoek als de GOP in de regio Apeldoorn-Zutphen zijn afgewezen als proeftuin omdat die status alleen maar geldt voor hen die al over tenminste 10 subsidie-plaatsten beschikken. Hoe zo proeftuinen? En de VVT dus ook de toegang tot proeftuin-subsidieplaatsten wordt onthouden. Kortom twee keer nul voor de VVT-sector waar de zorgvraag en daarmee de noodzaak van een GZ-psychologen zorgaanbod alleen maar verder toeneemt. Ik durf te stellen dat ik redelijk bekend ben met het systeem van
opleidingssubsidies en opleidingsplaatsen in ziekenhuisland. Daar wordt steeds weer geprobeerd het verdeelsysteem beter te maken. Wat ik hier via TOP Plaatsen (die overigens keurig uitvoeren wat beleidsmakers hebben afgesproken) heb aangetroffen overtreft alles. De zorgvraag staat helemaal niet centraal en het zorgaanbod in de VVT is helemaal niet interessant, hier spelen andere systemen en belangen echt een grotere rol. Ik heb stille hoop dat de directie Langdurige Zorg hier nu toch echt haar bijdrage gaat leveren aan het rechtzetten van deze historisch gegroeide omissie. Niet in het belang van de VVT-zorgorganisaties maar van onze clienten, bewoners en patiënten die ook recht hebben op de juiste zorg op de juiste plaat in de
Ouderenzorg. De zorg voor mentaal welbevinden vraag om specifieke expertise en een tandem-functie van specialist Ouderengeneeskunde en de GZ Psycholoog. En dat geldt voor nu (2020), straks (2025) en later (2030 en verder). Gaan we hier 5 jaar over nadenken met rapporten, adviezen en geruzie tussen de sectoren of gaan we doen waar we voor zijn. Duurzame medische zorg leveren voor kwetsbare doelgroepen en ouderen. Zeg het maar.